ΑΛΜΠΕΡΤ ΑΙΝΣΤΑΙΝ- Ο ΘΕΟΣ ΔΕΝ ΠΑΙΖΕΙ ΖΑΡΙΑ

Αλμπερτ Αϊστάιν

«Ο Θεός δεν παίζει ζάρια!»

Ένα παιδί με πολλά προβλήματα, που άργησε να μιλήσει. Παίζει, γελά, και ειρωνεύεται τα πάντα. «Η φύση κρύβει τα μυστικά της επειδή είναι μεγαλειώδης, όχι επειδή είναι κατεργάρα». Είχε κάποτε και άλλοτε ««Το αιώνιο μυστήριο του κόσμου είναι η δυνατότητα κατανόησής του. Το γεγονός ότι ο κόσμος είναι κατανοητός, αποτελεί θαύμα».

Τον Αϊνστάιν οι Γερμανοί τον περιφρόνησαν και τον καταδίωξαν ως Εβραίο. Οι Γάλλοι ως Γερμανό. Απέφυγε τον γερμανικό στρατό, παραιτούμενος από την γερμανική υπηκοότητα και έγινε ελβετός. Απέφυγε τον ελβετικό στρατό,λόγω πλατυποδίας και τελικά έγινε αμερικάνος. Ο Εβραίος κατά τους γερμανούς που κάψανε τα βιβλία και το σπίτι του αρνήθηκε να γίνει πρόεδρος του Ισραήλ, αφού διαφωνούσε με την ίδρυση εβρϊκού κράτους. Τελικά μάλλον ήταν φιλοπαλαιστίνιος

Δεν ήταν αυτός που εφτιαξε την βόμβα. Απλώς, όπως έχει πει, αυτό το αθεράπευτο παιδί που κάποτε παράτησε το σχολείο και αρνήθηκε τον εβραϊσμό «για να με τιμωρήσει για την περιφρόνησή μου στις αυθεντίες, η μοίρα έκανε κι εμένα μια αυθεντία».








- Κύριε Αϊνστάιν, δεν γνώριζα ότι  παίζατε και βιολί!
- Α, ναι. Παίζω λίγο. Μόνο για ξεκούραση.
- Ναι, αλλά λένε πως είσαστε ένας ολοκληρωμένος βιολιστής.
- Δεν ξέρω αν είμαι ολοκληρωμένος σε κάτι. Ξέρω καλά πως στα δεκαοπέντε ήμουνα σκράπας στην Γεωγραφία και την Ιστορία και έτσι παράτησα το σχολείο χωρίς να πάρω απολυτήριο. Ξέρω πως δυσκολεύτηκα να βρω δουλειά. Ξέρω πως συχνά λένε για σένα σήμερα ειρωνικά ‘Ρε, αυτός είναι Αϊνστάιν». Ξέρω καλά πως όλα είναι σχετικά! Πάντα η απάντηση θα είναι ναι ή όχι ανάλογα με την ερμηνεία.

- Ναι, αλλά τελικά κάνατε διδακτορικό στο Πολυτεχνικό Ινστιτούτο της Ζυρίχης.
- Δεν ενδιαφέρομαι για διδακτορικά. Την βαρέθηκα όλη αυτή την κωμωδία. Όπως είχα κάποτε, νομίζω το 1922 στη Γαλλική Φιλοσοφική Εταιρεία, αν η θεωρία μου για τη σχετικότητα αποδειχθεί επιτυχής, η Γερμανία θα με διεκδικεί ως Γερμανό και η Γαλλία θα διακηρύσσει ότι είμαι πολίτης του κόσμου. Αν τυχόν η θεωρία μου αποδειχθεί αναληθής, η Γαλλία θα λέει ότι είμαι Γερμανός και η Γερμανία θα διακηρύσσει ότι είμαι Εβραίος»
- Τι είναι η σχετικότητα;
- Βάλε το χέρι σου επί ένα λεπτό μέσα σε μια κατσαρόλα με καυτό νερό - θα σου φανεί μία ώρα. Κάθησε δίπλα σε μια γοητευτική γυναίκα επί μία ώρα - θα σου φανεί ένα λεπτό. Αυτό θα πει σχετικότητα!..

-  Γνωρίζω ότι είστε ένας γερμανοεβραίος που αρνήθηκε την προδρία του Ισραήλ και τελικά πολιτογραφήθηκε αμερικάνος. Τελικά αισθάνεσθε περισσότερο Γερμανός ή Εβραίος;
- Αισθάνομαι περισσότερο Ιχθύς! Γεννήθηκα στις 14 Μαρτίου του 1879 στην Ούλμ στη Νότια Γερμανία. Θάλεγα πως η οικογένεια μου ήταν μια φιλελεύθερη,  αστική,  εβραϊκή οικογένεια. Δεν ήταν και πολύ φανατική με τη θρησκεία. Η μητέρα μου ήταν λίγο αυταρχική ας πούμε, αλλά μεγάλωσα μέσα στην ελευθερία. (Γελάει). Η μάνα μου όταν γεννήθηκα έλεγε πως το μωρό έχει υπερβολικά μεγάλο κεφάλι. Η γιαγιά μου πως το παιδί είναι υπερβολικά παχύ. Μέχρι να αποφασίσουν αρνιόμουνα να μιλήσω για τρία χρόνια. Μόλις γεννήθηκα φύγαμε για το Μόναχο. Πρέπει να υπήρχαν και οικονομικές δυσκολίες. Ο πατέρας μου Χέρμαν άνοιξε μαζί με τον θείο μου τον Γιακούμπ ένα μικρό ηλεκτρομηχανολογικό εργαστήριο. Τότε γεννήθηκε και η Μαρία. Η Μάγια μας. Εγώ είχα προβλήματα επικοινωνίας και απέφευγα τα άλλα παιδιά. Έμενα με την Μάγια κι έφτιαχνα πύργους με τραπουλόχαρτα και έπαιζα με κύβους.
- Προσπαθούσατε να κατανοήσετε το Σύμπαν παίζοντας!
- ( Γελάει). Μια μέρα ο μπαμπάς μου μου έφερε μια πυξίδα. Ξετρελάθηκα. Πως γινόταν να τραντάζεις την πυξίδα κι αυτή να δείχνει την ίδια κατεύθυνση; Tι σκατά είχε μέσα αυτή η πυξίδα; Θάμουνα τότε πέντε χρονών. Μετά άρχισα μαθήματα βιολιού. Δεν μ’ άρεσε πολύ η γερμανίλα του σχολείου, αλλά ούτε και ξετρελάθηκα με την εβραϊκή ενηλικίωση το μπαρ μιτζβάχ, που έπρεπε να συμβεί στα δεκατρία. Αν και τηρούσα το μπιτζβότ, τις εντολές της εβραϊκής θρησκείας και το κόσερ, τη νηστεία προτιμούσα τον καθολικισμό που διδάχτηκα. Από τα Λατινικά και τα Αρχαία Ελληνικά που μαθαίναμε εγώ προτίμησα την Άλγεβρα και την Γεωμετρία.
- Από την  Μουσική στην Γεωμετρία...

- Ο θείος μου μηχανικός είχε τρέλα με τα μαθηματικά. Η μάνα μου με έσπρωχνε προς το σχολείο. Ναι, δεν μ΄άρεσε πολύ το σχολείο. Θα προτιμούσα να παίζω βιολί, αλλά η γοητείας της επιστήμης, η περιέργεια του μηχανικού, μαζί με λίγη δική μου μοναξιά με έφεραν στα δώδεκα να προσπαθώ να καταλάβω τι διάολο παίζει με αυτό που ονομάζουμε σύμπαν.
-Όπως έχετε πει το μυστήριο είναι όμορφο.
-Ναι. Έχω πει πως η επαφή με το μυστήριο είναι η ωραιότερη εμπειρία του ανθρώπου.
- Αισθανθήκατε νωρίς την περιέργεια που έχει το ψάρι για το νερό.
- Ναι. Δεν έχω κανένα ιδιαίτερο ταλέντο. Απλώς, είμαι με πάθος περίεργος. Προσπάθησα να καταλάβω τι ξέρει το ψάρι για το νερό, που μέσα του περνά ολόκληρη τη ζωή του. Όπως ξέρεις από παιδί αρνήθηκα να δεχθώ την θεωρία πως ο θεός παίζει ζάρια στο Σύμπαν!
- Προφανώς αναφέρεσθε στην φράση του Ηράκλειτου πως ο χρόνος είναι ένα παιδί που παίζει ζάρια για να το πω ελεύθερα. «Αιών παις εστί παίζων πεσσεύων, παιδός η βασιλείη».
Φοβάμαι πως σε νεώτερες από τις δικές σας θεωρίες ο θεός όχι μόνο παίζει ζάρι,αλλά και παίζει τελείως μόνος του!
-(Γελάει). Ο Θεός είναι αμείλικτος όταν μοιράζει χαρίσματα. Εμένα ο θεός μου έδωσε μονάχα το πείσμα του μουλαριού και μια σωστή διαίσθηση.
- Από ότι καταλαβαίνω δεν αμφισβητήσατε το αν ο θεός είναι παιδί, αλλά το αν παίζει ζάρια. Άρα πιστεύετε στον Θεό.
- (Γελάει). Πιστεύω στο θεό του Σπινόζα, που αποκαλύπτει τον εαυτό του στη σοφή αρμονία του κόσμου, και όχι σ' έναν θεό που ασχολείται με τις τύχες και τις πράξεις των ανθρώπων. - Από την φράση αυτή του Ηράκλειτου, εγώ δεν έχω καταλάβει ακόμα αν ο χρόνος είναι ένα παιδί που παίζει ζάρια, εσείς καταλάβατε όμως την έννοια του χρόνου.
-Νίκο, Αν είχα καταλάβει από πριν την έννοια του χρόνου, θα είχα γίνει ωρολογοποιός. (Γέλια).
- Λέγονται πολλά για σας και το σχολείο.
- Ναι. Από τότε λέγανε πως είμαι σκράπας.
-Εννοώ πως μισούσατε την πειθαρχία και την στρατιωτική ατμόσφαιρα του σχολείου, πως είχατε μια αλληλοπεριφρόνηση με συμμαθητές και καθηγητές και πως οδηγηθήκατε σε νευρική κατάρρευση και φύγατε στη Ζυρίχη για να μην πάτε στρατό.
- (Σκέφτεται). Το 1893, δηλαδή στα δεκατέσσερα η οικογένεια μου έφυγε για την Ιταλία. Πουλήσανε το εργοστάσιο και με βάλανε σε οικοτροφείο στο Μόναχο. Τότε παράτησα το σχολείο. ( Γελάει). Ας πούμε ότι έφυγα από την Γερμανία πολύ πριν έρθει ο Χίτλερ! Ναι, δεν μ΄άρεσε ο στρατός και όποιος έφευγε από την Γερμανία πριν τα δεκαεφτά, απαλάσονταν από την στρατιωτική θητεία. (Γυρίζει προς το μέρος μου μειδιώντας). Έχεις κανένα πρόβλημα;
- (Γέλιο). Όχι! Μάλλον και γω το ίδιο θάκανα! Θα έφευγα από το Βασίλειο της Βιτεμβέργης.
- Εγώ σε μια χρονιά ανακοίνωσα στους γονείς μου τρεις παραιτήσεις. Δεν θέλω να πάω σχολείο,δεν θέλω να πάω στρατό, δεν θέλω να είμαι εβραίος. Έτσι εντελώς απροειδοποίητα την άνοιξη του 1895 στα δεκαπέντε μου έφυγα από το σχολείο και πήγα στην Ιταλία στους γονείς μου, παραιτήθηκα από την γερμανική υπηκοότητα και τους είπα ότι εγώ δεν πάρω μέρος στη τελετή ενηλικίωσης, την μπαρ μιτζβάχ!
- Το ότι η κοσέρ είναι διατροφή. Προσπάθησα πολύ να καταλάβω τι ακριβώς είναι η μπαρ μιτζβάχ.
- Είναι μια θρησκευτική τελετή ενηλικίωσης. Με αυτή την τελετή το εβραιόπουλο γίνεται πλέον εβραίος και δεσμεύεται να ακολουθεί τους κανόνες της εβραϊκής θρησκείας. Ανάλογες τέτοιες τελετές είχατε και σεις στην Αρχαία Ελλάδα.
- Ναι, ξέρω. Για τις γυναίκες ήταν τα Αρκτεία. Γινόταν όταν οι άρκτοι ήταν πέντε με δέκα χρονών. Τα πιο μεγάλα ήταν γυμνά από την μέση και πάνω. Αυτή η επίδειξη έδειχνε πως έπαυαν πλέον να είναι παιδιά και ήταν έτοιμα για γάμο.
- Βάρβαρη τελετή, που μπορούσε να την πεις και διαπόμπευση.
-Τελικά φύγατε για την Ελβετία και μπήκατε στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης.
- Ναι, αλλά πάλι υπήρξε πρόβλημα. Αν και αρίστευσα στα Μαθηματικά και τη Φυσική, απορρίφτηκα γιατί πάτωσα στη Βοτανική και τις Γλώσσες! Ήμουνα όμως δεκάξι χρονών,ενώ η ηλικία εγγραφής ήταν τα δεκαοχτώ. Ο πρύτανις εντυπωσιάστηκε θα έλεγα και ο καθηγητής της Φυσικής Χάινριχ Βέμπερ μου βρήκε την λύση να παρακολουθώ τα μαθήματα χωρίς να εγγραφώ!
-Τότε γνωρίσατε και τον Τρότσκυ και τον Λένιν.
- Στην Γερμανία υπήρχε αντισημιτισμός ήδη. Έφυγα από τον ρατσισμό και τον μιλιταρισμό και βρήκα την ελευθερία. Τα τέσσερα χρόνια που πέρασα στη συνοικία Χέτιγκεν ήταν υπέροχα. Έμενα σε μια πανσιόν μικρή σε ένα φοιτητικό διαμέρισμα. Πλήρωνα με τα εκατό ελβετικά φράγκα που μου έστελναν συγγενείς μου. Οι δουλειές του μπαμπά δεν πήγαιναν καλά. Έβαζα στην άκρη λεφτά για να πληρώσω τον φόρο να πάρω την ελβετική υπηκοότητα. Ναι. Πήγαινα συχνά στο «Οντεόν», όπου γνώρισα την Αλεξάνδρα Κολλοντά¨, τον Τρότσκυ και τον Λένιν. Ήταν στέκι ρώσων ριζοσπαστών. Είχα φίλους τον Μαρσέλ,τον βιομήχανο,  που ήταν πρότυπο φοιητή για μένα, τον Μικέλε τον Μπέσο και την Μίλεβα. Ο Μπέσο ήταν μηχανικός, αλλά έπαιζε και σε ένα συγκρότημα ερασιτεχνικά. Πολύ συχνα έπαιζα και γω μαζί τους.
- Ξένοιαστα φοιτητικά χρόνια.
- Ξένοιαστα, όχι. Όμορφα ναι. Μ΄ άρεσαν οι πολιτικές συζητήσεις, να παίζω μουσική.
- Σας άρεσε και η Μίλεβα!
- (Σιωπή). Ναι Ήταν δύσκολες συνθήκες. Το επίδομα είχε κοπεί, δεν έβρισκα δουλειά,ίσως γιατί είχα αρνηθεί μια θέση επιμελητή,  η Μίλεβα έμεινε έγκυος. Οι γονείς μου δεν την θέλανε ως χριστιανή και οι γονείς της Μίλεβα που ήταν σέρβοι, δεν με θέλανε ως εβραίο. Η Μίλεβα γύρισε στους γονείς της και έτσι η πρώτη μου κόρη η Λίζερλ γεννήθηκε εξώγαμη. Αυτό που μου ειπώθηκε ήταν πως πέθανε από οστρακιά, αλλά μπορεί να την υιοθέτησαν οι γονείς της Μίλεβας. Τα ίχνη της χάθηκαν και έτσι δεν γνώρισα ποτέ την πρώτη μου κόρη. Με την Μίλεβα κάναμε αλλά δύο παιδιά, παντρεμένοι πλέον. Ο Χάνς Αλμπερτ δίδασκε το Μπέρκλευ. Ο Τέτε,  ο Έντουαρντ ήταν διάνοια, είχε ταλέντο στη μουσική και σπούδασε Ιατρική. Την Λίζερλ δεν την είδα ποτέ, ο Τέτε υπέφερε όμως από σχιζοφρένεια από τα είκοσι του και κατέληξε σε ψυχιατρείο. Ο Χανς όταν χώρισα με την Μίλεβα δεν ήθελε να με δει.
- Είχατε όμως μια λαμπρή καριέρα που σας έφερε το Νόμπελ για την Φυσική, το 1922.
- Ναι ήταν για την θεωρία του φωτοηλεκτρικού φαινόμενου.
- Αν γίνεται να μην μιλήσουμε καθόλου γι αυτά. Είμαι σκράπας, όχι μόνο με τη Φυσική!
- ( Γελάει). Το έχω καταλάβει. Άς μιλήσουμε για την Πολιτική!
- Ας μιλήσουμε για την Πολιτική. Κατάλαβα πως υπήρξατε αντιμιλιταριστής, όταν ο πόλεμος ερχόταν. Κάπου διάβασα πως τα παιδιά σας φροντίσατε να μην έχουν μεγάλη σχέση με την θρησκεία. Κάνατε παρέα με τον Λένιν και τον Τσότσκυ. Ήσασταν κομμουνιστής;
- Ήμουνα εναντίον του πολέμου, που ερχόταν. Αν και αρχικά ήμουνα προσκείμενος στους τότε σοσιαλδημοκράτες ριζοσπάστες, οι θέσεις μου αυτές, ο Λένιν θα της έλεγε πασιφιστικές, με έφερε σε αντίθεση με την πλειοψηφία του κινήματος. Με έφερε και σε αντίθεση με όλους μου τους συναδέλφους.  Ο Μάξ Πλάνκ και άλλοι εκατό είχαν υπογράψει ένα όχι εθνικιστικό, υπερεθνικιστικό «Μανιφέστο προς τον πολιτισμένο κόσμο» με πολλές μεγαλοστομίες , υπέρ του πολέμου και προσκείμενο στους ναζί. Η παράνοια εμφανιζόταν τόσο λογική όσο οι πολεμική σκοποί της Γερμανίας εναντίον των «ρώσικων ορδών», των «Μογγόλων», των νέγρων που «απειλούσαν την λευκή φυλή».
- Μόνο εσείς και τρεις άλλοι αντιδράσατε.
- Ο ένας πήγε και φυλακή. Το κείμενο μας απαγορεύτηκε από τη γερμανική κυβέρνηση. Ίσως εμένα να με έσωσε το Νόμπελ. Ήταν ένα κείμενο για την Ομοσπονδία των Λαών. Όταν παραιτήθηκε ο αυτοκράτορας Γουλιέλμος κόλλησα στην αίθουσα που κάναμε μάθημα ένα σημείωμα «ΜΑΘΗΜΑ ΑΚΥΡΩΘΗΚΕ- ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ». Δεν θέλαμε πόλεμο. Ο ναζισμός ερχόταν.
-  Λένε για σας πως κάνατε δωρεάν μαθήματα για τα φτωχά παιδιά και πως ήσασταν ικανός το πρωί να μιλάτε για την θεωρία της σχετικότητας και το απόγευμα να προτρέπετε με ομιλίες τους νέους να αρνηθούν την στρατιωτική θητεία.
- Είχα καταφέρει να πάρω την ελβετική υπηκοότητα, αλλά δεν πήγα στρατό λόγω πλατυποδίας. Ήμουνα εβραίος, αν και αρνήθηκα τον εβραϊσμό και ήμουνα και Γερμανός. ¨Όπως σου είπα εγώ πίστευα στον Θεό του Σπινόζα, όχι σ΄αυτόν της Πεντατεύχου, αν και είχα δεχθεί εβραϊκή κατήχηση. Η πίστη μου είναι η ομορφιά του κόσμου. Όμως με θεωρούσανε εβραίο και δέχτηκε επίθεση σε διάλεξη μου στο Βερολίνο. Στην Γαλλία με θεωρούσανε Γερμανό και στην Γερμανία Εβραίο. Υποστήριξα αρχικά την Σοβιετική Επανάσταση, αλλά όχι το καθεστώς που σκότωνε την ελευθερία και ήταν τυρρανικό. Βοήθησα τους σοβιετικούς στον λιμό του 1921 και ήμουνα μέλος των Φίλων της Νέας Ρωσσίας. Δεν ήμουνα ούτε κομμουνιστής, ούτε σιωνιστής.
- Ώσπου οι ναζί κατέλαβαν την εξουσία, σας έκαψαν δημόσια τα βιβλία και σας κατέσχεσαν το σπίτι στο Βερολίνο.
- Ναι. Ήταν ο Γκαίμπελς, ο υπουργός προπαγάνδας του Χίτλερ. Δεν κάψανε μόνο δικά μου.  Η κρίση του Χρηματιστηρίου έγινε το 1929, 24 Οκτωβρίου. Ο Χίτλερ πήρε την εξουσία τον Γενάρη του 1933. Τότε βάλανε και αγγελία με αμοιβή για όποιον με δολοφονήσει. Μιλούσα στην Ολλανδία με σωματοφύλακες. Ωραία Χρόνια!
- Στο μεταξύ είχανε ξαναπαντρευτεί την διπλά ξαδέλφη σας.
- Πολύ καιρό πριν. Όταν οι ναζί ερευνούσαν το σπίτι μου στην Καπούτ, το εξοχικό μου, πρόλαβε ο Ρούντολφ, ο άντρας της προγονης μου της Ίλζε και μάζεψε τα προσωπικά μου έγγραφα και τάβγαλε μέσα από την Γερμανία με την βοήθεια ενός γάλλου διπλωματικού ταχυδρόμου. Οι Ίλζε και η Μαργκό ,οι προγονές μου πρόλαβαν και φύγαν. Εγώ πήγα στην πρεσβεία στο Βέλγιο και παραιτήθηκα από την γερμανική υπηκοότητα που μου είχαν δώσει με αδιαφανείς διαδικασίες το 1914. Πήγαμε με την Έλσα, γραμματέα μου τη Έλενα Ντούκας και τον βοηθό μου τον Βάλτερ Μέγιερ σε μια τοποθεσία στη Βόρεια θάλασσα. Η αστυνομία μας προστάτευε καθώς οι βασιλείς ήταν φίλοι μου. ¨Εμεινα ένα καλοκαίρι στην Ελβετία, είδα για λίγο τον Έντουαρντ, που ήταν στην κλινική και τον πρόσεχε η Μίλεβα και έφυγα για Αγγλία.
- Ο Τσώρτσιλ σας πρότεινε να μείνετε στην Αγγλία, αλλα φύγατε οριστικά για τη Αμερική.
- Η Ευρώπη με έφερε πολλές φορές σε νευρική κατάρευση. Ανάμεσα σε τόσο κόσμο, ήμουνα πάντα μόνος. Προσπαθούσα να νικήσω την κατάθλιψη με το χιούμορ, το ντύσιμο μου νάναι λίγο τρελλό, κάνοντας αστεία. Ήμουνα ένα άλογο που έπρεπε να τρέχει πάντα μόνο! Τότε ένας φίλος αυτοκτόνησε, η Ϊλζε πέθανε ξαφνικά, Το 1936 πέθανε και ο φίλος μου Μαρσέλ και η γυναίκα μου η Έλσα. Αργότερα θα αρρώσταινε και η Μάγια. Πέρασα πολλά βράδυα μαζί της διαβάζοντας της αρχαίους έλληνες συγγραφείς.
- Παρόλα αυτά στην Αμερική δεν μείνατε αδρανής.
- Προσπάθησα να βοηθήσω τους πρόσφυγες από την άνοδο του φασισμού.Η Αμερική δεν τους δεχόταν. Βοήθησα όσους πολεμούσαν τον Φράνκο, όταν η ναζιστική Λουφτβάφε βομβάρδιζε τα ισπανικά χωριά. Οι ΗΠΑ, μαζί με τη Βρετανία και τη Γαλλία, έθεσαν σε ισχύ ένα ψευδο-εμπάργκο «ουδετερότητας», αλλά δεν βοήθησαν τα δημοκρατικά στρατεύματα. Μόνο 3.000 Αμερικανοί εθελοντές της Tαξιαρχίας «Αβραάμ Λίνκολν» αψήφησαν την κυβέρνησή τους για να πολεμήσουν με τους δημοκρατικούς.. Κι έτσι πέρασε ο φασισμός εκεί για σαράντα χρόνια.
- Τι ακριβώς συνέβη με την ατομική βόμβα;
- Όταν έμαθα ότι οι ναζί ανέστειλαν τις πωλήσεις ουρανίου κατάλαβα πως φτιάχνουν ατομική βόμβα.  Το 1939, με παρακίνησε ο Λήο Ζίλαρντ  και γράψαμε  στον πρόεδρο Ρούζβελτ. Συνεργαζόμουνα με το αμερικάνικο πολεμικό ναυτικό αλλά δεν συμμετείχα στο Σχέδιο Μανχάταν. Αυτό έγινε όταν οι γιαπωνέζοι βομβάρδισαν το Πέρλ Χάρμπορ.. Το γράμμα μου μπορεί να οδήγησε τους αμερικάνους να φτιάξουν ένα παρόμοιο όπλο. Όμως δεν είχα καμμία συμμετοχή. Μετανιώνω γι αυτό. Είχα την πληροφορία από τον μεγάλο ατομικό φυσικό  Νιλς Μπορ ότι η Γερμανίδα πρόσφυγας φυσικός Λίζε Μάιτνερ είχε διασπάσει στην Κοπεγχάγη το άτομο. Ήδη δύο γερμανοί χημικοί, είχαν κάνει παρόμοια πειράματα στο Βερολίνο. Ο Μπορ κατάλαβε πως μια ελεγχόμενη αλυσιδωτή αντίδραση σχάσεως ατόμων ουρανίου, το αποτέλεσμα θα ήταν μια έκρηξη μαμούθ.  Εγώ όχι.  
- Δηλαδή, δεν είχατε συμμετοχή.
- Μπορεί οι αμερικάνοι να με φιλοξενούσαν, αλλά λόγω των απόψεων μου δεν με εμπιστευόντουσαν. Ο φάκελος μου στο FBI είναι ογκώδης. Το Πρόγραμμα Μανχάταν εφαρμόστηκε εν αγνοία μου στο Λος Άλαμος του Νέου Μεξικού. Έμαθα για την βόμβα όταν έπεσε η πρώτη στη Χιροσίμα το 1945. Μετά τον πόλεμο  διαμαρτυρήθηκα για την αποτέφρωση της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι. Το 1946 στη Sunday Express του Λονδίνου, κατηγόρησα ευθέως τον Τρούμαν γι αυτό. Πιστεύω πως αν ο Φράνκλιν Ντελάνο Ρούζβελτ είχε ζήσει μέχρι το τέλος του πολέμου, η Χιροσίμα δεν θα είχε ποτέ βομβαρδιστεί.
- Αλλωστε συμμετείχατε σε επιτροπές ενάντια στα πυρηνικά.
- Πιστεύω στην ειρήνη. Η αληθινή ειρήνη θα επιτευχθεί με τον γενικό αφοπλισμό. Χρειαζόμαστε μια παγκόσμια κυβέρνηση με πλήρη εξουσία. Η βόμβα υδρογόνου μπορεί να καταστρέψει όλο τον πλανήτη. Ξυπνείστε!
- Ο Θεός δεν παίζει ζάρια!
- Ο Θεός είναι πολυμήχανος αλλά όχι κακεντρεχής, Νίκο.
-  Εγώ θάλεγα πως ο θεός λείπει. Είμαστε μόνοι μας σε ένα αφιλόξενο σύμπαν.
- (Γελάει). Μάλλον δεν είμαστε μόνοι!
- Σας ευχαριστώ πολύ.
- Και γω.