Του ΝΙΚΟΥ ΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Το νέο συμπέρασμα της «αρχαιολογίας του καναπέ» είναι πως είναι τάφος και μάλιστα μακεδονικός, που ανήκει σε «πλούσιο». Το κοινό σχεδόν απαιτεί να είναι ο Μέγας Αλέξανδρος. Μετά τις ήττες της Εθνικής, χρειαζόμαστε ένα δυνατό εθνικό τονωτικό. Ποιος και γιατί στην Αμφίπολη τόλμησε να κατασκευάσει ένα ταφικό μνημείο που να υπερβαίνει τον τάφο του Φιλίππου;
Περσεφόνη, Πλούτωνας, Ερμής ξέρουν την ταυτότητα του νεκρού της Αμφίπολης...Θα μπορούσε να είναι ο ίδιος ο Φίλιππος, αν δεν ήταν θαμμένος αλλού κι αν δεν είχε πεθάνει είκοσι-τριάντα χρόνια πριν. Θα μπορούσε κάποιος άλλος -όπως ο Αλέξανδρος ή ο Αντίπατρος ή ο Περδίκκας ή ο Πολυσπέρχοντας να φτιάξουν ένα ταφικό μνημείο για κείνον-, μερικοί μάλιστα βιάστηκαν να δουν το πρόσωπό του στο ψηφιδωτό, αλλά όπως φαίνεται υπάρχει τάφος. Πιθανόν κάποιου που θα ήθελε να ξεπεράσει σε δόξα τον Φίλιππο!
Σε κάθε περίπτωση, κάποιος ή κάποια ή κάποιοι είναι θαμμένοι εκεί. Από τις δεκατέσσερις θεωρίες που καταγράψαμε εδώ -στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία»-, και υιοθέτησε η «εκπρόσωπος τάφου», μερικές ατονούν. Το πολυάνδρειον ως ιδέα προς το παρόν απορρίπτεται, αν και θα πρέπει να δούμε τι υπάρχει δίπλα στο ταφικό μνημείο που φαίνεται πως δεν είναι το μόνο κτίσμα στο χώρο που υπερβαίνει κάθε άλλο.
Ο «άγνωστος πλούσιος» κερδίζει έδαφος στο χρηματιστήριο των επιστημονικών ή όχι στοιχημάτων. Πιθανόν να παραμείνει άγνωστος και μετά το τέλος της ανασκαφής. Αλλά ποιος δικαιούται έναν τόσο μεγαλοπρεπή τάφο που να υπερβαίνει σε δόξα τον Φίλιππο ή τον Αλέξανδρο και γιατί στην Αμφίπολη;
Ο μυστηριώδης Λέων, που μάλλον βρισκόταν στην είσοδο του ταφικού μνημείου, φαίνεται να είναι το «κλειδί» για την αποκάλυψη της ταυτότητας του τιμώμενου νεκρού. Είναι ολόιδιος με αυτόν στη Χαιρώνεια, ενώ υπάρχουν κι άλλοι τέτοιοι που παραπέμπουν σε άνδρες, ήρωες πολεμιστές, όπως π.χ. στις Θεσπιές.
Οι Καρυάτιδες και οι Σφίγγες, όπως και ο «διεθνιστικός-πολυεθνικός» χαρακτήρας της κοσμόπολης με το χρυσωρυχείο του Παγγαίου δίπλα της και το Νομισματοκοπείο δείχνουν τις επιρροές του άγνωστου καλλιτέχνη. Η Αμφίπολη είναι πεδίο πολέμου μεταξύ Αθηναίων, Σπαρτιατών, Μακεδόνων και άλλων, αλλά είναι και η πόλη της ειρήνης, αφού πολλές συνθήκες -όπως του 311 π.Χ.- υπογράφονται εδώ, ακόμα και αν δεν τηρούνται, όπως η συνθήκη του Νικία. Το ψηφιδωτό είναι πανομοιότυπο με άλλο στην έδρα του μακεδονικού βασιλείου. Το μνημείο, όπως έχει διαπιστωθεί, είναι μικρογραφία του τάφου της Αλεξάνδρειας. Σε κάθε περίπτωση το ταφικό μνημείο αποπνέει έναν «μακεδονικό κοσμοπολιτισμό».
Οι θεωρίες για τον γιο του Αλεξάνδρου -που βρέθηκε θαμμένος στη Βεργίνα- και τη Ρωξάνη, όπως ήθελε ο Δημήτρης Λαζαρίδης, έχουν απορριφθεί. Η ιδέα πως είναι εδώ θαμμένη η Ολυμπιάδα -κι όχι στην Πύδνα, όπου «εκτελέστηκε» με λιθοβολισμό- προϋποθέτει, παρά την εντολή να μείνει άταφη, να μεταφέρθηκε η σορός για να ταφεί εδώ και όχι στην πατρίδα της.
Η σκέψη πως ο άνθρωπος που έφτιαξε τον τάφο είχε άνεση, χρόνο και χρήμα και βρισκόταν στην πλευρά της εξουσίας, μας οδηγεί στα πρόσωπα της εποχής, όπως ο Αντίπατρος, ο αντιβασιλέας που πέθανε το 319 π.Χ., ο Κάσσανδρος, που πέθανε το 297 π.Χ., και ο Πολυσπέρχοντας, που όμως έχασε τον πόλεμο. Αν ο τάφος δεν έγινε για τον Φίλιππο, τον Αλέξανδρο ή τον Ηφαιστίωνα τότε κάποιος πολύ ματαιόδοξος βρίσκεται θαμμένος εκεί.
Η θεωρία του «στρατηγού» μάλλον δεν αφορά τον Νέαρχο που πέθανε το 300 π.Χ. όσο τον Λαομέδοντα, που το 319 π.Χ. βρίσκεται αιχμάλωτος στην Αίγυπτο, αλλά δραπετεύει. Αν ο Λέων έγινε γι' αυτόν, όπως ήθελε ο Oscar Broneer που τον αναστήλωσε, είναι σχεδόν βέβαιο ότι κι ο τάφος ανήκει σ' αυτόν. Ωστόσο η λαμπρότητα και το μέγεθος του μνημείου, αν αυτό δεν ανήκει στον Φίλιππο ή τον ίδιο τον Αλέξανδρο, οδηγεί με βεβαιότητα τον Κύπριο αρχαιολόγο Μυρογιάννη στην ιδέα πως εδώ βρίσκεται θαμμένος ο Ηφαιστίωνας. Η Αμφίπολη ήταν μία από τις πόλεις που διάλεξε ο ίδιος ο Αλέξανδρος το 324 π.Χ., όταν πέθανε ο Ηφαιστίωνας, για να χτισθεί ναός που θα τον αποθέωνε.
Ο Αλέξανδρος προσδιόρισε και το κόστος του ναού στο ύψος των 1.500 ταλάντων, αλλά φαίνεται πως η Βουλή των Μακεδόνων το απέρριψε ως υψηλού κόστους. Οι Μακεδόνες, όπως και οι άλλοι Ελληνες, έβρισκαν υπερβολικό να τιμάται ως θεός ένας θνητός, ακόμα κι αν ήταν ο παιδικός φίλος του Αλεξάνδρου. Ωστόσο, ο Ηφαιστίωνας φαίνεται να τάφηκε στη Βαβυλώνα, και το μνημείο δεν έγινε ποτέ. Αλλά ποιος τόλμησε, ενώ δεν υπήρχαν 1.500 τάλαντα, να φτιάξει ένα πολυδάπανο μνημείο, και για ποιον;
Ενα από τα πολλά σενάρια για τον τάφο του Αλεξάνδρου είναι πως πριν εκείνος πεθάνει σκέφτηκε να εξαφανισθεί το πτώμα του, ώστε να πιστέψουν πως... θεοποιήθηκε. Η σορός μένει μυστηριωδώς δύο χρόνια στη Βαβυλώνα ώσπου να οργανωθεί η πιο μεγαλοπρεπής πορεία-κηδεία και να ταφεί στην Αίγυπτο, την οποία υποτίθεται ότι ο ίδιος είχε διαλέξει.
Η Ολυμπιάδα με τον Περδίκκα επιχειρούν να κλέψουν τη σορό. Οι Ρωμαίοι προσκυνούν ένα μαυσωλείο στην Αίγυπτο που σήμερα αναζητείται. Αν πράγματι ο Αλέξανδρος ετάφη στην Αμφίπολη, τότε θα πρέπει κάποιος να οργάνωσε μία από τις μεγαλύτερες απάτες της ιστορίας.
Το λάθος που κάνουν όσοι αποκλείουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι πως πιστεύουν ότι στην Ιστορία υπάρχει λογική. Αλλά δεν υπάρχει. Και για να μεταφέρω λίγο από το κλίμα των social media, τίποτα δεν πρέπει να προεξοφλούμε για το ταφικό μνημείο στην Αμφίπολη, ακόμα κι αν ο θαμμένος είναι νεκρός! Το μόνο βέβαιο, συνεχίζουν, είναι πως αν βρεθεί κάποια επιγραφή, θα γράφει κάτι όπως «Rooms to let»...
