Του ΝΙΚΟΥ ΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Μπορεί να είναι τάφος, μπορεί και να μην είναι! Εχει πάνω του έναν Λέοντα και δύο Σφίγγες και μέσα δύο Καρυάτιδες. Τι είναι; Ο,τι κι αν είναι, έχει άμεση σχέση με τον Αλέξανδρο, που μόλις έχει πεθάνει ή πρόκειται σε λίγο να πεθάνει. Η σημειολογία του τάφου μάς παραπέμπει τόσο στη Μακεδονία όσο και στην Αίγυπτο.
Η εποχή του είναι αυτή στην οποία ο Ηφαιστίωνας πεθαίνει κι ακολουθεί ο Αλέξανδρος. Η Ολυμπιάδα μπορεί να μην είναι θαμμένη εκεί, αλλά μπορεί κάλλιστα να είναι αυτή που έφτιαξε το τεράστιο ταφικό μνημείο.
Καθώς η σκαπάνη στην Αμφίπολη προχωρεί, τα μυστήρια πολλαπλασιάζονται, τα σενάρια πληθαίνουν, οι διαμάχες αρχίζουν. Το ερώτημα πλέον δεν είναι ποιος ή ποιοι είναι θαμμένοι εκεί, αλλά ποιος έφτιαξε ένα τόσο μεγάλο ταφικό μνημείο και γιατί ή για ποιον.
Η φήμη πως ένας τόσο μεγάλος τάφος θα ανήκε σε ένα σημαντικό πρόσωπο αρχικά συσκότισε την υποψία πως μπορεί να μην είναι ακριβώς τάφος, αλλά ένα μνημείο ταφικό, ηρώο, κενοτάφιο ή χώρος πολλών τάφων. Η βεβαιότητα της κ. Περιστέρη πως, αν επιχειρήθηκε να συληθεί ο τάφος, θα βρούμε τα κόκαλα των τυμβωρύχων μέσα, δείχνει πως ο «τάφος» είναι παγιδευμένος.
Προφανώς σε ένα χώρο 497 τ.μ. θα βρούμε περισσότερα πράγματα από έναν τάφο ή ένα κενοτάφιο. Πιθανόν ένα βωμό, ναό, αγάλματα. Τα κτίσματα και τα αντικείμενα δεν προέρχονται από μια εποχή και από έναν πολιτισμό ή γλύπτη. Το ερώτημα είναι γιατί στην Αμφίπολη; Ισως όταν η έρευνα τελειώσει, το μυστήριο ή νέα μυστήρια θα αρχίσουν, αφού ακόμα κι αν δεν είναι ο τάφος του Αλεξάνδρου, όπως είναι η κυρίαρχη άποψη, θα έχει άμεση σχέση με κείνον.
Το μόνο βέβαιο, αν δεχθούμε τη χρονολόγηση των πρώτων ευρημάτων, είναι πως βρισκόμαστε στην εποχή που ο Αλέξανδρος πεθαίνει και ο πόλεμος των διαδόχων έχει αρχίσει. Ο αδυσώπητος πόλεμος στον οποίον θα πεθάνουν όλοι με βίαιο θάνατο -πλην του Αντίπατρου- θα οδηγήσει στην εξόντωση όλης της οικογένειας του Αλεξάνδρου. Η μητέρα του, η αδελφή του Κλεοπάτρα, η Κύννα, ο αδελφός του Φίλιππος ο Αριδαίος, ο γιος του Ηρακλής, οι σύζυγοί του, Ρωξάνη και Στάτειρα, ο άλλος γιος του, Αλέξανδρος Δ'.
Η Ολυμπιάδα δολοφονήθηκε στην Πύδνα από συγγενείς θυμάτων της υπό την καθοδήγηση του Κάσσανδρου έπειτα από «δίκη». Ο Κάσσανδρος, που την έχει αιχμαλωτίσει ύστερα από παράδοση και συνθηκολόγηση, συνομιλεί μαζί της και τη συμβουλεύει να φύγει, με σκοπό να τη σκοτώσει. Οι στρατιώτες αρνούνται να το κάνουν. Φαίνεται να πέθανε από λιθοβολισμό -γύρω στα πενήντα- και να έμεινε άταφη, όμως πολύ συχνά οι νικητές θάβουν με τιμές τα θύματά τους. Αν υπάρχει τάφος, πιθανόν να είναι στην Πύδνα ή αλλού, αλλά όχι σε ένα μεγάλο μνημείο στην Αμφίπολη. Ωστόσο μπορεί να είναι αυτή που έφτιαξε, όσο βρισκόταν στην Αμφίπολη, το ταφικό μνημείο.
Το τεράστιο μνημείο, που χρειάστηκε πολύ μάρμαρο και τουλάχιστον δυο χρόνια να κατασκευασθεί, έγινε με κάποιον που είχε άνεση και χρόνο, γιατί βρισκόταν στην εξουσία, όπως ο Αντίπατρος και ο Κάσσανδρος, που κυριαρχούν στη Μακεδονία.
Ο Ηφαιστίωνας πέθανε το 324 π.Χ. Ο Μέγας Αλέξανδρος άφησε εντολή να γίνουν προς τιμήν του ναοί στην Αμφίπολη και σε άλλες έξι πόλεις, ορίζοντας μάλιστα το κολοσσιαίο ποσό των 1.500 ταλάντων για την κατασκευή καθενός από αυτούς. Ο πόλεμος των διαδόχων και η τύχη του εντολοδόχου και με κλονισμένη υγεία Κρατερού, μάλλον δεν άφησε περιθώρια για ένα τέτοιο έργο, αν και φαίνεται πως αυτό συνέβη -να τιμάται σαν θεός- σε άλλες πόλεις, στην Ασία. Ο Αντίπατρος και ο γιος του Κάσσανδρος, που κυριαρχούν στην Μακεδονία μαζί με τους συμμάχους τους, έχουν άλλες προτεραιότητες. Να εξοντώσουν την οικογένεια του Αλεξάνδρου.
Η Ολυμπιάδα, που δολοφονήθηκε το 316 π.Χ., υπήρχε εντολή από τον Κάσσανδρο να μείνει άταφη. Η Ρωξάνη, που αναζητούσε εδώ ο Λαζαρίδης, μια Περσίδα, και ο δωδεκάχρονος γιος της δολοφονήθηκαν ενώ ήταν όμηροι στα χέρια του Κάσσανδρου. Η δολοφονία αυτή του νόμιμου διαδόχου έμεινε κρυφή για ένα χρόνο. Ο Κάσσανδρος, που ζει μέχρι το 297 π.Χ., θα έπρεπε, αφού σκότωσε την οικογένεια του Αλεξάνδρου, να τους χτίσει μεγαλοπρεπές μνημείο. Αλλά το πιο πιθανόν είναι να πέταξε άταφα τα πτώματά τους.
Η πληροφορία που προέρχεται από τον Διόδωρο Σικελιώτη, πως ο Κάσσανδρος έθαψε την Κύννα, την Ευρυδίκη και τον Φίλιππο (τον Αριδαίο) στις Αιγές μαζί με τις ανακαλύψεις στην Αμφίπολη ξανανοίγει το φάκελο της Βεργίνας. Ο «τάφος του πρίγκιπα» μπορεί να ανήκει στον δωδεκάχρονο Αλέξανδρο Δ'. Ο «πρίγκιπας» Αλέξανδρος, αφού έχει αναγνωρισθεί ως διάδοχος, είναι «δικαιούχος» βασιλικού τάφου. Την εποχή αυτή βρίσκεται υπό προστασία-αιχμαλωσία στις φυλακές του Κάσσανδρου στην Αμφίπολη. Η δολοφονία του φαίνεται πως έμεινε κρυφή από τον Κάσσανδρο για ένα-δυο χρόνια. Η ηλικία του, όταν δολοφονήθηκε, συμφωνεί με ένα σκελετό δωδεκάχρονου που βρέθηκε στη Βεργίνα· αλλά τι απέγινε το σώμα της Ρωξάνης;
Θα «μιλήσει» ο δημιουργός
Αντί να αναζητήσουμε το «νεκρό» -που μπορεί να μη βρούμε ή να ταυτοποιήσουμε ποτέ- είναι καλύτερα να εντοπίσουμε το δημιουργό, τον αρχιτέκτονα και τον ή τους γλύπτες
Η Αμφίπολη είναι ταυτόχρονα σημείο πολέμου με χιλιάδες νεκρούς -ένα απέραντο νεκροταφείο με εκατοντάδες τάφους-, αλλά και σημείο συνάντησης αντιπάλων και πολιτισμών. Εδώ υπεγράφη η πενηντάχρονη Συνθήκη του Νικία. Εδώ ετάφη με τιμές και ετήσιες θυσίες και αγώνες ο Σπαρτιάτης Βρασίδας από τους Αμφιπολίτες ως ήρωας απελευθερωτής.
Το γέμισμα του τάφου με ψιλή άμμο -μια αιγυπτιακή μέθοδος- μπορεί να είναι ακόμα μία ένδειξη πως ο κατασκευαστής είχε σχέση με την Αλεξάνδρεια **Οι Σφίγγες παραπέμπουν στην Αίγυπτο, όπου θα βρούμε κατ' αρχάς τον Αλέξανδρο, που θεωρεί τον εαυτό του γιο του ΑμμωναΑν πρέπει να ψάξουμε για κοινά, όπως η Ολυμπία ή οι Δελφοί, η Αμφίπολη είναι ένα τέτοιο σημείο, μόνο που είναι θέατρο πολέμου κατάλληλο για μνημεία και ηρώα υπέρ της ειρήνης και σε ανάμνηση του πολέμου.
Αυτό που εντυπωσιάζει είναι το μέγεθός του, αλλά μερικοί εστιάζουν στη θέση που «κοιτάζει». Ο Αλέξανδρος διάλεξε την πόλη για ναό προς τιμήν του Ηφαιστίωνα -μαζί με άλλες πόλεις-, με διαταγή να διατεθούν 1.500 τάλαντα, αλλά οι Μακεδόνες κατ' αρχάς το απέρριψαν λόγω του υπερβολικού κόστους, αλλά και λόγω της άρνησής τους να τιμάνε θνητούς ως θεούς. Πολλοί όμως περιμένουν να δουν εδώ το ναό της Ταυροπόλου ή κενοτάφιο για τον Αλέξανδρο - ακόμα και τον ίδιο του τον τάφο. Αν και πολλοί βεβαιώνουν πως είδαν τον τάφο του Αλεξάνδρου στην Αλεξάνδρεια, μπορεί να είδαν ένα κενοτάφιο ή να έχουν χτισθεί περισσότερα από ένα ταφικά μνημεία. Το μνημείο δεν είναι απαραίτητο να ανήκει σε ένα πρόσωπο, μιαν εποχή, έναν πολιτισμό. Αλλά, αντί να αναζητήσουμε τον «νεκρό» - που μπορεί να μη βρούμε ή να ταυτοποιήσουμε ποτέ- είναι καλύτερα να εντοπίσουμε το δημιουργό, τον αρχιτέκτονα και τον ή τους γλύπτες. Το αίνιγμα της Αμφίπολης παίρνει τώρα μια άλλη μορφή.
Οι Σφίγγες παραπέμπουν στην Αίγυπτο, όπου θα βρούμε κατ' αρχάς τον Αλέξανδρο, που θεωρεί τον εαυτό του γιο του Αμμωνα. Το κρατίδιο θα αναλάβει μετά το θάνατό του ο Πτολεμαίος, που ίσως είναι αδελφός του, ως νόθος γιος του Φιλίππου. Αλλά θα βρούμε και έναν από τους προσωπικούς γλύπτες του Αλεξάνδρου, τον Δεινοκράτη.
Οι ερευνητές-ανασκαφείς ανέφεραν από την πρώτη στιγμή το όνομά του, αν και δεν υπάρχουν δείγματα της δουλειάς του. Ωστόσο, ο αρχιτέκτονας που μετέχει στις έρευνες, Μιχάλης Λεφαντζής, παρατήρησε πως το αρχικό ύψος του Λέοντος της Αμφίπολης, που βρισκόταν στην κορυφή του τύμβου, έφτανε μαζί με τη βάση ακριβώς στα 15,84 μέτρα.
«Το έργο υλοποιήθηκε από αρχιτέκτονα που είχε υψηλή γνώση της γεωμετρίας. Αρκεί να αναφέρω ότι χρησιμοποιεί το π= 3,14, αντί του 3,17 των Αιγυπτίων, που ήταν έως τότε σε χρήση».
Ο αρχιτέκτονάς του γνώριζε πολύ καλά και την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Η διάμετρος των τειχών της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου, που έφτιαξε ο αρχιτέκτονας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Δεινοκράτης, είναι 15.840 μέτρα, ενώ η διάμετρος του τύμβου στο λόφο Καστά είναι 158,40 μέτρα. Δηλαδή, ο τύμβος στο λόφο Καστά είναι μια μικρογραφία της αγαπημένης πόλης του Μακεδόνα βασιλιά σε κλίμακα ένα προς εκατό.
Οι ερευνητές από την πρώτη στιγμή αναρωτήθηκαν αν η ταφική κατασκευή είναι σύγχρονη με τον φτιαγμένο από θασίτικο λίθο περίβολο. Μερικοί παρατήρησαν πως η πέτρα είναι χαμηλότερης ποιότητας, «άγρια» δουλεμένη. Ο περίβολος είναι καλύτερα αρμολογημένος. Ο τάφος με πελεκητούς πωρόλιθους, καμαρωτή στέγη και χτιστό δρόμο μοιάζει με μακεδονικό τάφο.
Ο τύμβος Καστά βρίσκεται ενάμισι χιλιόμετρο από τα εντυπωσιακά τείχη των επτάμισι χιλιομέτρων - πιο μεγάλα κι από αυτά των Αθηνών. Οι δύο Σφίγγες στην είσοδο δεν σημαίνουν πως ο τιμώμενος νεκρός είναι άνδρας, αλλά ο Λέων παραπέμπει σε πολεμιστή. Το πλάτος των 4,5 μέτρων του κτιστού δρόμου, που δεν υπάρχει σε άλλους τάφους στη Δυτική Μακεδονία, μας δείχνει πως εκεί γινόταν πομπή. Τα χρώματα είναι από τα πιο σημαντικά ευρήματα του ταφικού μνημείου, αφού θα δώσουν πληροφορίες και για άλλα αγάλματα και την εποχή.
Ο Δεινοκράτης ο Ρόδιος είχε επιμεληθεί ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου, το ναό της Αρτέμιδος στην Εφεσο. Ο Αλέξανδρος, ωστόσο, είχε μαζί του πάνω από τριακόσιους αρχιτέκτονες, μηχανικούς, γλύπτες και καλλιτέχνες. Ο Λύσιππος, που είχε φτιάξει τον Ερωτα τον Θεσπιών μετά τη Μάχη της Χαιρώνειας, προς τιμήν των νεκρών Ιερολοχιτών -κατ' εντολήν του Φιλίππου- ήταν μαζί του. Ο Απελλής ο ζωγράφος εργάστηκε για τον Πτολεμαίο της Αιγύπτου. Φαίνεται ότι μαθήτευσε κοντά στο ζωγράφο Αμφιπολίτη. Εργάστηκε τόσο για τον Φίλιππο όσο και για τον Αλέξανδρο και τον ακολούθησε στην εκστρατεία του μέχρι την Εφεσο. Ανάμεσα στα έργα του, είναι και ο Αλέξανδρος ο Κεραυνοφόρος.
Ο Λεωχάρης, που εργάστηκε ώς το 320 π.Χ., έχει φτιάξει χρυσελεφάντινα αγάλματα του Φιλίππου, της Ολυμπιάδας και το χάλκινο σύμπλεγμα «Κυνήγι» του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο Λύσιππος από τη Σικυώνα ήταν ένας από τους επίσημους καλλιτέχνες της Αυλής του Αλεξάνδρου. Τα περισσότερα αγάλματα που φιλοτέχνησε, αν όχι όλα, ήταν μπρούντζινα. Κατά τον Πλίνιο, διακρίθηκε για την ανάγλυφη απόδοση των μαλλιών, ενώ βασικό χαρακτηριστικό της τέχνης του ήταν συνολικά η λεπτότητα των έργων, ακόμα και στη μικρότερη λεπτομέρειά τους.
Ο Δεινοκράτης επιμελήθηκε την ταφική πυρά του Ηφαιστίωνα κι ένα μνημείο προς τιμήν του, που θα είχε πέντε ορόφους. Τέσσερις κολόνες στον πρώτο, διακόσιες σαράντα πρώρες πλοίων, σκαλισμένες στην πέτρα στο δεύτερο, ντυμένες με χρυσές πλάκες. Ο τρίτος θα 'χε χρυσά λιοντάρια, ο τέταρτος κενταύρους, ο πέμπτος ταύρους και πολεμιστές με θώρακες. Στην κορυφή, με κούφια αγάλματα υπό μορφή Σειρήνων, θα μπορούσαν ιερείς να ψάλλουν ύμνους.
Ο αρχιτέκτονας της Αλεξάνδρειας είχε τάσεις προς την υπερβολή. Ηταν αυτός που είχε προτείνει να σκαλίσει όλο το ακρωτήριο του Αθω, για να φτιάξει -ενόσω ο Αλέξανδρος ζούσε- ένα άγαλμά του. Το αριστερό του χέρι θα κρατούσε ένα ποτάμι -τον Στρυμόνα;- και το δεξί μια πόλη δέκα χιλιάδων κατοίκων, όσους συμπτωματικά είχε η Αμφίπολη.
Ο τεχνητός λόφος Καστά είναι ένα έργο που κόστισε πολύ κι απαίτησε χρόνο και μάρμαρο. Ο άνθρωπος που το έχτισε είχε χρόνο και χρήμα και ήταν στην εξουσία. Αυτός δεν μπορεί να ήταν ο Κάσσανδρος, εκτός αν το έχτισε για τον εαυτό του. Οχι μόνο είχε συγκρουσθεί με τον Αλέξανδρο στη Βαβυλώνα, αλλά κατηγορήθηκε πως πήγε εκεί για να τον δηλητηριάσει - κατά μία εκδοχή με τη συνέργεια του... Αριστοτέλη.
Η διαμάχη Αντίπατρου-Ολυμπιάδας είχε φτάσει, μέσω επιστολών εκατέρωθεν, στον Αλέξανδρο στη Βαβυλώνα. Ο Κάσσανδρος έφτασε εκεί να απολογηθεί, όταν ειρωνεύτηκε τον κοντό Αλέξανδρο, που δεν έφτανε να ανεβεί στο θρόνο και πατούσε σε ένα μαξιλάρι. Ο μικρότερος αδελφός του, ο Ιόλας, οινοχόος του Αλεξάνδρου, είναι ύποπτος κατά την Ολυμπιάδα για πιθανή δηλητηρίαση του γιου της, και θα βρεθεί δολοφονημένος.
Το γέμισμα του τάφου με ψιλή άμμο -μια αιγυπτιακή μέθοδος- μπορεί να είναι ακόμα μία ένδειξη πως ο κατασκευαστής είχε σχέση με την Αλεξάνδρεια. Η δήλωση της επικεφαλής της ανασκαφής, πως αν ο τάφος συλήθηκε «θα βρούμε τα κόκαλά τους», σημαίνει πως ο τάφος είναι παγιδευμένος. Οι αρχιτέκτονες πλέον ασχολούνται με τον τέταρτο τοίχο και το αν υπάρχουν θυρόφυλλα. Φαίνεται πως ο κατασκευαστής ήθελε τον τάφο κάτω από την επιφάνεια του εδάφους.
Ο Δεινοκράτης δεν είναι άλλος από τον Στησικράτη, όπως αναφέρεται στον Πλούταρχο:
«Τα σχέδιά του ήταν τόσο μεγαλεπήβολα ώστε τα έσοδα ενός μεγάλου κράτους με δυσκολία θα επαρκούσαν για την εκτέλεσή τους... Ο Αλέξανδρος θαύμασε την τόλμη τού καλλιτέχνη, επαίνεσε την πεποίθησή του και πρόσθεσε: «Ασε τον Αθω να μένει στη θέση του, αρκεί ότι είναι μνημείο της ύβρεως του βασιλιά (εννοούσε τον Ξέρξη, που είχε επιχειρήσει να κατασκευάσει διώρυγα). Εμένα θα με κάνει γνωστό ο Καύκασος και τα Ημωδά όρη (Ιμαλάια), και ο Τάναης, και η Κασπία θάλασσα. Οι πράξεις μου θα είναι οι εικόνες μου...».
Οι έξι ναοί θα ήταν πολυτελείς «από ταλάντων χιλίων και πεντακοσίων έκαστος». Οι τρεις από τις πόλεις που επέλεξε ο Αλέξανδρος ήταν τα τρία ιερά. Η Δήλος, η Δωδώνη και οι Δελφοί. Τα άλλα τρία θα ήταν για τον Δία στο Δίον, την Ταυροπόλον στην Αμφίπολη και την Αθηνά στην Κύρνο. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης αναφέρει πως όταν ο Κρατερός, ζώντος του Αλεξάνδρου, επέστρεψε με στρατό μυρίων «απολυθέντων» με γραπτές εντολές τις ακύρωσε ως «πολλών δεομένην χρημάτων» αφήνοντας το Κοινόν των Μακεδόνων να αποφασίσει.
Από την αφήγηση που στηρίζεται στον αυτόπτη ιστορικό Ιερώνυμο -του οποίου δεν σώθηκε το έργο του- φαίνεται πως ο Αλέξανδρος σχεδίαζε και στον Ιλιον ένα μεγάλο ναό της Αθηνάς και μια μεγάλη πυραμίδα για τον Φίλιππο. Είναι η στιγμή που με την ηγεσία των Αθηναίων αρχίζει ο Λαμιακός Πόλεμος. Με το θάνατο του Αλεξάνδρου, οι Θεσσαλοί συμμάχησαν με τον Αντίπατρο, αλλά μετά πέρασαν με την πλευρά των Αθηναίων.
Ο Περδίκκας, «ορεγόμενος γαρ βασιλείας», παντρεύτηκε την Κλεοπάτρα, αδελφή του Αλεξάνδρου και κόρη του Φιλίππου. Το πρόβλημα της υπό διάλυση αυτοκρατορίας είναι το πώς θα μεταφερθεί το σώμα του νεκρού Αλεξάνδρου. Η αρμάμαξα πρέπει να είναι αντάξια της δόξας του στρατηλάτη. Ο Αριδαίος ξόδεψε δυο χρόνια για να κατασκευάσει την αρμάμαξα που θα πήγαινε το σώμα του βασιλιά από τη Βαβυλώνα στην Αίγυπτο, όπως εκείνος είχε ζητήσει πριν πεθάνει.
Ο Πτολεμαίος το παρέλαβε με τιμές και μεγάλη φροντίδα, αλλά έκρινε ότι προς το παρόν δεν θα το μετέφερε στην -επιφανέσταση κατά την οικουμένην- πόλη που είχε χτισθεί για τον Αμμωνα. Κι έτσι κατασκεύασε ένα τέμενος, στα πρότυπα της Αλεξάνδρειας σε μέγεθος και αντάξιο της δόξας του ηγέτη. Τον κήδευσε δε -λέει ο Σικελιώτης- με ηρωικές θυσίες και μεγαλοπρεπείς αγώνες.
Ο Κρατερός έπεσε στη μάχη από το άλογό του και πατήθηκε από τα άλογα, βρίσκοντας το» θάνατο. Ο Ευμένης σκότωσε τον Νεοπτόλεμο σε μονομαχία, όταν είχε πέσει στα γόνατα τραυματισμένος. Οι Μακεδόνες που ακολουθούσαν τον Περδίκκα «απεθηριώθησαν», μπήκαν το βράδυ στη σκηνή του και τον κατέσφαξαν. Οι φίλοι του και η αδελφή του, η Αταλάντη, έπεσαν νεκροί σε μαζικές εκκαθαρίσεις στην Καππαδοκία. Στην Ελλάδα, οι Αιτωλοί εξεγέρθηκαν με ηγέτη τους κάποιον Αλέξανδρο. Ο Αντίπατρος γίνεται με εντολή του Μεγάλου Αλεξάνδρου επιμελητής (αντιβασιλέας) στη Μακεδονία και στη συνέχεια αναγνωρίζεται ως στρατηγός αυτοκράτωρ, ο οποίος όμως θα δυσκολευθεί να αφήσει διάδοχο τον Πολυσπέρχοντα. Ο νέος επίτροπος κάλεσε την Ολυμπιάδα -που είχε απομακρυνθεί από τον Αντίπατρο, στην Ηπειρο- να αναλάβει την επιμέλεια του ανήλικου Αλεξάνδρου, του εγγονού της. Ο Κάσσανδρος δεν άντεχε την ιδέα πως ο πατέρας του άφησε κάποιον άλλον στη θέση του. Ολη η Ελλάδα -κι ο κόσμος από την Ιταλία έως τη Συρία- είναι ένα θέατρο πολέμου με χιλιάδες νεκρούς. Ο ρήτορας Υπερείδης θανατώνεται από τους Μακεδόνες και ο Δημοσθένης αυτοκτονεί το 322 π.Χ. Το μέλλον της αυτοκρατορίας περιστρέφεται γύρω από ένα μωρό που έγινε βασιλιάς πριν γεννηθεί. Η Ρωξάνη θα γεννήσει τον μικρό Αλέξανδρο μετά το θάνατο του πατέρα του. Και είναι Περσίδα. Με τον Περδίκκα, που φαίνεται να πήρε το δαχτυλίδι της διαδοχής, αν και άλλοι άκουσαν «τω Ηρακλή» και άλλοι «τω κρατίστω» (στον δυνατότερο), θα φροντίσει να είναι ο μοναδικός κληρονόμος. Η άλλη Περσίδα σύζυγος του Αλεξάνδρου θα δολοφονηθεί, όπως και η αδελφή της, που είχε παντρευτεί τον Ηφαιστίωνα.
Οι διάδοχοι και ο κύκλος του αίματος
Στη μάχη της Ιψού, το 301 π.Χ., σκοτώθηκε ο 80χρονος Αντίγονος. Η ταφή του έγινε με βασιλικές τιμές από τους νικητές. Αλλά πού;
Ο Πολυσπέρχων ανατρέπει την πολιτική του Φιλίππου έχοντας υπό την προστασία του τον άβουλο βασιλέα Φίλιππο τον Αριδαίο. Η Ολυμπιάδα τον θανατώνει μαζί με όλους όσοι ήταν συγγενείς του Αντίπατρου. Ο Κάσσανδρος φτάνει με πολύ στρατό στην Πύδνα. Οι πολιορκημένοι πεινάνε και τρώνε, λέγεται, έναν ελέφαντα που τους είχε στείλει ο Αλέξανδρος όταν ζούσε.
Η Ολυμπιάδα, η «μάγισσα», αν και μητέρα του στρατηλάτη, είναι αυτή που ενέχεται στη δολοφονία του πατέρα του, του Φιλίππου. Ο Κάσσανδρος στήνει μια δίκη στην εκκλησία των Μακεδόνων, το Κοινόν, ερήμην της. Και ταυτόχρονα στέλνει ανθρώπους του να τη συμβουλεύσουν να φύγει κρυφά. Ο σκοπός του ήταν - κατά τον Σικελιώτη- να τη σκοτώσει στο πλοίο ως μια τιμωρία που της άξιζε. Οταν όμως έστειλε διακόσιους στρατιώτες να τη σκοτώσουν, εκείνοι όταν έφτασαν μπροστά της ντράπηκαν να κάνουν κάτι τέτοιο και γύρισαν πίσω άπρακτοι. Οι συγγενείς αυτών που σκότωσε εκείνη δεν δίστασαν, κι ας ήταν γυναίκα και βασίλισσα.
* Ο Κάσσανδρος μπορούσε τώρα να ελπίζει στη βασιλεία της Μακεδονίας, αφότου μάλιστα παντρεύεται τη Θεσσαλονίκη, την κόρη του Φιλίππου κι αδελφή του Αλεξάνδρου. Η πόλη Κασσάνδρεια χτίστηκε τότε ως κατοικία του και πιθανόν ως ο τόπος της ταφής του. Το βασιλικό αίμα της Θεσσαλονίκης δεν έφτανε για να του χαρίσει την εξουσία, όσο ο Αλέξανδρος ο Δ' και η Ρωξάνη ζούσαν.
Η Αμφίπολη θα γίνει η φυλακή της Ρωξάνης και του ανήλικου διαδόχου. Ο Κάσσανδρος δεν έχει σκοπό να αναθρέψει ένα βασιλέα. Η Κύννα, ακόμα μία αδελφή του Αλεξάνδρου, είχε δολοφονηθεί από τον Αλκέτα. Ο Ηρακλής, ακόμα ένας διάδοχος, αν και «μιξοβάρβαρος», θα δολοφονηθεί από τον Πολυσπέρχοντα.
* Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης μάς πληροφορεί πως η Ευρυδίκη, η Κύννα και ο Φίλιππος θάφτηκαν στις Αιγές. Πολλούς αιώνες μετά, ένας σκελετός δωδεκάχρονου απασχολεί τους ιστορικούς.
Ο Πολυσπέρχοντας ανακήρυξε διάδοχο τον άλλο γιο του Αλεξάνδρου, τον Ηρακλή, γιο της Βαρσίνης, Πέρση και νόθο, αλλά καθώς τον μεταφέρει στη Μακεδονία για να τον εγκαταστήσει ως διάδοχο, ξαφνικά -σε συνεργασία πλέον με τον Κάσσανδρο- τον δολοφονεί, το 309 π.Χ. Από τη γενιά του Αλεξάνδρου δεν υπάρχει πλέον κανένας εν ζωή.
Η αμφιθαλής αδελφή του Κλεοπάτρα, που είχε προσεταιρισθεί τον Πτολεμαίο, δολοφονήθηκε από τον Αντίγονο.
Το πρόσωπο που θα κυριαρχήσει την επόμενη περίοδο θεαματικά στην ιστορία είναι ο γιος του Δημήτριος, που έγινε γνωστός για τις πολλές γυναίκες -και άνδρες- του και τα όργιά του. Στη μάχη της Ιψού, το 301 π.Χ., ο 80χρονος Αντίγονος σκοτώνεται. Η ταφή του έγινε με βασιλικές τιμές από τους νικητές. Αλλά πού; Το 297 π.Χ. πέθανε ο Κάσσανδρος κι ο μεγάλος του γιος, που τον είχε διαδεχθεί. Ο άλλος του γιος σκότωσε την ίδια τη μητέρα του, τη Θεσσαλονίκη, την αδελφή του Αλεξάνδρου, και κατέφυγε στον πεθερό του, τον Λυσίμαχο, στη Θράκη.
Ο τρίτος γιος του δολοφονείται από τον Δημήτριο, που γίνεται βασιλιάς της Μακεδονίας, για να δείξει τόση αλαζονεία, ώστε θα φύγει μεταμφιεσμένος ως δραπέτης.
* Ο Δημήτριος καταφεύγει στη Μίλητο, όπου παντρεύεται την κόρη του Πτολεμαίου και ανιψιά της Φίλας. Ο Σέλευκος του διασφαλίζει μια χρυσή εξορία, όπου πεθαίνει το 283, ύστερα από μια ζωή κραιπάλης και ασωτίας, στην ηλικία των πενήντα τεσσάρων ετών. Ο τάφος του βρίσκεται στη Δημητριάδα της Θεσσαλίας, μια πόλη που ίδρυσε ο ίδιος.
* Ο Πτολεμαίος ο Λάγου πέθανε το 283 π.Χ. Ο τελευταίος από τους διαδόχους του Αλεξάνδρου δολοφονήθηκε από τον Πτολεμαίο τον Κεραυνό, αφού είχε εξουδετερώσει τους Περδίκκα, Αντίγονο, Δημήτριο και Λυσίμαχο. Μετά τον Αλέξανδρο και όλη του την οικογένεια -Ολυμπιάδα, Ρωξάνη, Στάτειρα, Ηρακλή, Αλέξανδρο Δ'- όλοι του οι στρατηγοί διάδοχοι είχαν εκλείψει.
* Ο Πτολεμαίος ο Κεραυνός θα σκοτωθεί το 280 π.Χ. από τους Γαλάτες, που λεηλάτησαν τους Δελφούς και πέρασαν από τη Μακεδονία και τη Θράκη στη Μικρά Ασία. Ο τελευταίος Μακεδόνας στρατηγός ήταν ένας ευπατρίδης που αρνήθηκε να γίνει βασιλιάς, ο Σωσθένης, που απώθησε τους Γαλάτες πριν πεθάνει. Η Μακεδονία ήταν πλέον ακέφαλη.
* Ο γιος του Πτολεμαίου, Αντίγονος, κυριαρχεί στην Ελλάδα όσο ο Πύρρος εκστρατεύει στη Ρώμη με ελέφαντες. Τα βασίλεια των Αντιγονιδών στη Μακεδονία και την Κεντρική Ελλάδα, των Ατταλιδών στην Πέργαμο, των Σελευκιδών στη Συρία και Μεσοποταμία και των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο θα καταλυθούν μεταξύ 168-30 π.Χ. από τους Ρωμαίους. Η τελευταία απόγονη των διαδόχων ήταν η Κλεοπάτρα της Αιγύπτου. Ο κύκλος είχε κλείσει.
Ο νεκρός ή οι νεκροί της Αμφίπολης έχουν αναλάβει εθνική αποστολή. Ωστόσο πολλοί μιλάνε πλέον για ένα μνημείο που μπορεί να μην είναι τάφος, αλλά μνημείο «πολυανδρείον», ή κενοτάφιο, ένας χώρος που μπορεί και να 'ναι «πολυεθνικός» σε μια «κοσμοπολίτισσα» αποικία των Αθηναίων, που βρέθηκε να φιλοξενεί -με πάνδημη κηδεία- τον Σπαρτιάτη Βρασίδα και να βρίσκεται υπό μακεδονική επικράτεια πριν γίνει ρωμαϊκή. Είναι η Ρωξάνη με το γιο της, όπως ήθελε ο αρχαιολόγος Δημήτρης Λαζαρίδης, που έφαγε τη ζωή του εδώ; Ή μήπως ο Κάσσανδρος, ο δολοφόνος της; Το θρίλερ συνεχίζεται με άρθρα από την Κίνα ώς το Σίδνεϊ. Οι σεναριογράφοι συγγραφείς οργιάζουν. Οι σοβαροί αρχαιολόγοι μένουν σφίγγες.
Ο νεκρός ή οι νεκροί της Αμφίπολης έχουν αναλάβει εθνική αποστολή. Ωστόσο πολλοί μιλάνε πλέον για ένα μνημείο που μπορεί να μην είναι τάφος, αλλά μνημείο «πολυανδρείον», ή κενοτάφιο, ένας χώρος που μπορεί και να 'ναι «πολυεθνικός» σε μια «κοσμοπολίτισσα» αποικία των Αθηναίων, που βρέθηκε να φιλοξενεί -με πάνδημη κηδεία- τον Σπαρτιάτη Βρασίδα και να βρίσκεται υπό μακεδονική επικράτεια πριν γίνει ρωμαϊκή. Είναι η Ρωξάνη με το γιο της, όπως ήθελε ο αρχαιολόγος Δημήτρης Λαζαρίδης, που έφαγε τη ζωή του εδώ; Ή μήπως ο Κάσσανδρος, ο δολοφόνος της; Το θρίλερ συνεχίζεται με άρθρα από την Κίνα ώς το Σίδνεϊ. Οι σεναριογράφοι συγγραφείς οργιάζουν. Οι σοβαροί αρχαιολόγοι μένουν σφίγγες.
