Του ΝΙΚΟΥ ΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως! Οι Αμερικανοί έφτασαν στην Αμφίπολη πριν από τους αρχαιολόγους! Η Αμφίπολη διέθετε νομισματοκοπείο, εργαστήρια χρυσού και νεκροταφεία πιο πολλά από αυτό στο οποίο ο ίδιος ο Ελληνας πρωθυπουργός έφτασε αναζητώντας ένα «θησαυρό», όπως είπε. Η αρχαία «χρυσούπολη» περιέχει περισσότερους από ένα θησαυρούς. Μόνο που μετά τους Ρωμαίους και πολλούς ακόμη και πριν τους Ελληνες αρχαιολόγους έφτασαν εδώ πρώτοι οι Αμερικανοί!
Το Λιοντάρι της ΑμφίποληςΗ παλιά ναυτική βάση των Αθηναίων και των Μακεδόνων βρίσκεται στην επικαιρότητα τις τελευταίες μέρες σε όλο τον κόσμο. Οι αρχαιοκάπηλοι την ήξεραν από παλιά και ήταν οι πρώτοι που διάβαζαν Ιστορία. Παρ' ότι πολλοί πλούτισαν από την πόλη των Εννέα Οδών, φαίνεται πως πέρα από το αν υπάρχει και τίνος ένας βασιλικός τάφος διαθέτει πολλούς ακόμα θησαυρούς δίπλα στα κόκαλα των άπειρων επίδοξων κατακτητών της.
Με το φάκελο που ακολουθεί συμβάλλουμε και μεις στο να βρείτε πρώτοι εσείς τον ένοικο του τάφου! Ή να ξεδιαλύνετε τα μυστικά του τάφου -αν είναι τάφος-, που βρίσκεται τις τελευταίες μέρες στα δελτία ειδήσεων. Σε μια πόλη με απίστευτη ιστορία και πολύ πολύ χρυσάφι.
Η «χρυσή πόλη» με το νομισματοκοπείο
ΗΑμφίπολη συνδέεται με τον Μέγα Αλέξανδρο με έναν ιδιαίτερο συμβολισμό. Είναι η πόλη από την οποία απέπλευσε ο στόλος του για την Ασία. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης θα αναφέρει πως εκτός από αυτό τον συναισθηματικό δεσμό ο στρατηλάτης είχε σκοπό να φτιάξει εκεί ένα ναό, στην πόλη από όπου ξεκίνησε την εκστρατεία του. Η είσοδος του τύμβου που αποκαλύφθηκε στις 8 Αυγούστου 2014 έχει κατεύθυνση προς το σημείο όπου βρίσκονταν τα πλοία προτού αποπλεύσουν για την Ασία.
Η Αμφίπολη είναι η πόλη των Ηδωνών με το όνομα Εννέα Οδοί, πάνω στον Στρυμόνα, όπου οι Πέρσες είχαν θάψει ζωντανά εννέα αγόρια και εννέα κορίτσια. Η πόλη βρίσκεται σε ένα στρατηγικό σημείο που διεκδικούν τόσο οι Πέρσες, όσο και οι Αθηναίοι, οι Θασιώτες, οι Μιλήσιοι, οι Θράκες και οι Μακεδόνες. Ο Αθηναίος Κίμωνας την κατέκτησε με πολιορκία το 469 π.Χ.
Η Μάχη της Αμφίπολης, το 422 π.Χ., στη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου θα φέρει εδώ τους Σπαρτιάτες. Ο στρατηγός Βρασίδας κρύβει το στρατό του πίσω από τα τείχη της και ανοίγει ξαφνικά τις πύλες της, όταν οι Αθηναίοι, υπό τον Κλέωνα, έχουν υποχωρήσει σε φάλαγγα πορείας. Οι νεκροί είναι εξακόσιοι Αθηναίοι και μόνο εννέα Σπαρτιάτες. Ανάμεσά τους ο Κλέωνας και ο Βρασίδας, ο Σπαρτιάτης ηγέτης που μερικοί θέλουν να είναι θαμμένος εδώ.
Ο βασιλιάς της Μακεδονίας Περδίκκας ο Δεύτερος πέρασε με χίλιους άνδρες στο πλευρό των Σπαρτιατών, όταν οι Αθηναίοι συμμάχησαν με τους Θράκες που εισέβαλαν στη Μακεδονία. Η απώλεια της Αμφίπολης, που τους προμήθευε ξυλεία, ήταν μεγάλη για τους Αθηναίους. Το 417 π.Χ. βρίσκει τον Περδίκκα -έπειτα από μια προδοσία των Σπαρτιατών- να αλλάζει για πολλοστή φορά στρατόπεδο και να βοηθά τους Αθηναίους στη νέα επίθεσή της κατά της Αμφίπολης.
Ο θάνατος των δύο στρατηγών, του Κλέωνα και του Βρασίδα, οδήγησε στην εξάχρονη Ειρήνη του Νικία. Ο πάμπλουτος αριστοκράτης συντηρητικός στρατηγός Νικίας, που είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του αργυρωρυχεία και χίλιους σκλάβους πέτυχε να ξαναπάρει την Αμφίπολη με αντάλλαγμα την απελευθέρωση Σπαρτιατών αιχμαλώτων, αλλά ο πόλεμος τελικά δεν θα τελείωνε. Ο Νικίας θα εκτελεσθεί μετά την αποτυχία της εκστρατείας στη Σικελία με την οποία διαφωνούσε.
Ο Θουκυδίδης αναφέρει πως η πόλη κατείχε μια ελκυστική θέση τόσο στη θάλασσα όσο και στην ενδοχώρα. Ο ίδιος ο ιστορικός, που διοικούσε μια αθηναϊκή μοίρα στη Θάσο, κατείχε περιουσιακά στοιχεία στα χρυσωρυχεία στο Παγγαίο. Εκεί στο κτήμα του θα μείνει εξόριστος για είκοσι χρόνια. Στη Σκαπτή ύλη, στο όρος Παγγαίο, η ελληνική ιστορία θα αποκτήσει τον πρώτο δημοσιογράφο. Από αυτόν θα μάθουμε πως την εποχή της εκστρατείας του Βρασίδα η γέφυρα του Στρυμόνα βρισκόταν στην ίδια θέση που είναι και σήμερα.
Ο πλούτος ελκύει
Μισό αιώνα αργότερα, το 368 π.Χ., οι Αμφιπολίτες βρίσκονται με το Κοινό της Χαλκιδικής, τους Θηβαίους και τους Μακεδόνες απέναντι στους Αθηναίους που έστειλαν στόλο να καταλάβει την πόλη τους. Το 359 π.Χ. ο Φίλιππος προσπαθεί να καταλάβει την πόλη και οι Αμφιπολίτες στρέφονται στους Αθηναίους για βοήθεια. Ο Φίλιππος τούς πείθει να μην εμπλακούν, και η πόλη θα μείνει στα χέρια του ώς το 168 π.Χ., που έρχονται οι Ρωμαίοι. Είχε γίνει ήδη η πόλη με το μακεδονικό νομισματοκοπείο. Είναι και η πόλη από όπου θα αποπλεύσει ο στόλος του Αλεξάνδρου, στην οποία θα σφαγούν η Ρωξάνη και ο γιος της ο Αλέξανδρος ο Τέταρτος.
Ο Ρωμαίος στρατηγός Αιμίλιος Παύλος θα την κάνει πρωτεύουσά του με θυσίες στους θεούς, καθώς βρίσκεται στην αρχαία οδό Εγνατία. Η Αμφιπος, όπως λεγόταν το 535 μ.Χ., θα ονομασθεί Ποπολία και ύστερα Χρυσόπολη. Το 1341 ξαναχτίζεται ύστερα από μια μεγάλη καταστροφή από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο, αλλά έπειτα από νέα καταστροφή ερημώνει.
Το ενδιαφέρον των Αθηναίων είχε τραβήξει ο χρυσός και ο άργυρος του Παγγαίου που βρίσκεται κοντά της. Οι τότε «ιμπεριαλιστές» κατέλαβαν το 465 π.Χ. τα προσοδοφόρα χρυσωρυχεία.
Ουσιαστικά, η Αμφίπολη ήταν μια αθηναϊκή βάση. Οι Σπαρτιάτες δεν παρέδωσαν την πόλη ποτέ, παρά την Ειρήνη του Νικία, ώσπου ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ξανάρχισε. Οι Αθηναίοι θα επιχειρήσουν να την ανακαταλάβουν το 358 π.Χ., αλλά δεν θα μπορέσουν. Ο Φίλιππος μετέφερε εκεί εποίκους για να αλλάξει τη σύσταση του πληθυσμού, που φυσικά ήταν εχθρικός σε κάθε ηγεμονία.
Τρεις ναύαρχοι συνδέονται με την Αμφίπολη. Ο Ανδροσθένης, ο Λαομέδοντας -που γεννήθηκαν εδώ-, και ο Νέαρχος, που γεννήθηκε ή εξορίστηκε εδώ. Η ερήμωση της πόλης τον 8ο αιώνα συνδέεται με τις επιδρομές των Σλάβων. Είναι πιθανόν οι αρχαίοι ναοί να είχαν καταστραφεί από τους χριστιανούς αυτοκράτορες που έθεσαν τους «εθνικούς» σε διωγμό με εξορίες, βασανιστήρια και αποκεφαλισμούς από την εποχή του Μεγάλου Θεοδοσίου ώς τον Ιουστινιανό.
Οι ανασκαφές αποκάλυψαν βυζαντινές εκκλησίες, όταν μετά, στον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο, οι Ελληνες στρατιώτες της Πρώτης και Τρίτης Μεραρχίας εξεπλάγησαν από τα μάρμαρα που έβρισκαν ανάμεσα σε θάμνους στη δυτική όχθη του Στρυμόνα.
Οι πρώτες ανασκαφές, το 1913, έφεραν στο φως τον μαρμάρινο Λέοντα, ένα μνημείο προς τιμήν του στρατηγού Λαομέδοντα από τη Λέσβο που είχε εγκατασταθεί εδώ. Η εταιρεία Γιούλεν, όταν θα αρχίσει τα έργα για την αποξήρανση του Στρυμόνα, θα βρει την αρχαία γέφυρα.
Ενας Αμερικανός διπλωμάτης και διανοούμενος στην περιοχή
ΟΛίνκολν Μακ Βι το 1933, πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα, αρχαιολόγος και επιχειρηματίας που μιλά αρχαία ελληνικά, θα δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ελλάδα και τα αρχαία της. Κατά την παραμονή του στην Ελλάδα παρακολουθούσε τις αρχαιολογικές ανασκαφές της Αμερικανικής Σχολής στην Ακρόπολη. Αυτός θα πρωτοστατήσει στο να βρεθούν χορηγοί για την αναστήλωση του Λέοντα της Αμφίπολης, που βρέθηκε κομματιασμένος.
Οπως ανακοινώθηκε από το ΥΠΠΟΑ, διαπιστώθηκε ότι και στους τρεις χώρους, μετά τον τοίχο της σφράγισης υπάρχει χαλαρή αμμώδης επίχωση ως κατασκευή των εγκάρσιων διαφραγματικών τοίχων, κατά μήκος του θόλουΟ ταγματάρχης Λίνκολν Μακ Βι έφτασε στην Ελλάδα το 1933, απεσταλμένος του προέδρου Ρούσβελτ. Μιλούσε αρχαία ελληνικά και λατινικά και ήταν φιλέλληνας. Η γυναίκα του Μάργκαρετ Τσάρλτον Λουίς ήταν κόρη γλωσσολόγου και η ίδια είχε μελετήσει αρχαίες γλώσσες συνοδεύοντας τους γονείς της σε όλο τον κόσμο. Ο Μακ Βι θα αναλάβει τα καθήκοντά ως του ως πρέσβης στην Αθήνα με ομιλία σε άπταιστα αρχαία ελληνικά. Θα μείνει στην Ελλάδα ώς τις 5 Ιουνίου 1941, όταν ο γερμανικός στρατός φέρνει μια νέα κατάκτηση για την περήφανη χώρα και τους αρχαιολογικούς θησαυρούς της. Μετά την Ισλανδία και τη Νότια Αφρική ο Μακ Βι αναλαμβάνει τις σχέσεις με την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση στο Κάιρο, και με την απελευθέρωση επιστρέφει στην Αθήνα στις 27 Οκτωβρίου 1944.
Το 1947, ο Αμερικανός πρέσβης σε ένα μυστικό έγγραφο προς τον ίδιο τον Ρούσβελτ διαμορφώνει αυτό που ονομάστηκε Δόγμα Τρούμαν και αποβλέπει στην απόκρουση του σοβιετικού κινδύνου με οικονομική και στρατιωτική βοήθεια στην Ελλάδα και την Τουρκία. Ο Μακ Βι έχει ανασκάψει την Ακρόπολη και βοηθά το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ακρόπολης, όταν γράφει με τη γυναίκα του το βιβλίο για παιδιά «Ταξίδι στην Ελλάδα».
Οι έρευνες στην Αμφίπολη είχαν φέρει στο φως πολλές επιτύμβιες στήλες, αναθηματικά ανάγλυφα και αγάλματα, όπως και χρυσά κοσμήματα στους τάφους. Τα πολλά αγγεία που βρέθηκαν έδειχναν πως η «χρυσόπολη» δίπλα στα χρυσωρυχεία του Παγγαίου είχε έντονη εμπορική κίνηση. Μαζί με τμήματα των αρχαίων τειχών αποκαλύφτηκε και το ιερό της μούσας Κλειούς.
Τα σπίτια της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής εποχής ήταν γεμάτα μικρούς και μεγάλους θησαυρούς στους οποίους έφτασαν πριν τους αρχαιολόγους ανά τους αιώνες αρχαιοκάπηλοι και τυμβωρύχοι, αλλά πολλά ευρήματα υπάρχουν σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αμφίπολης. Τα ίχνη λιθοδομής στο λόφο Καστά οδήγησαν το 1953 στην πρώτη τομή από κατοίκους της περιοχής. Η επίσημη ανασκαφή θα αρχίσει έντεκα χρόνια αργότερα, όταν το 1964, με επικεφαλής τον αρχαιολόγο Λαζαρίδη, ανακαλύφθηκε ένα τετράπλευρο οικοδόμημα, με μήκος πλευράς 10 μέτρα και ύψος 5 μέτρα.
Οι τελευταίοι αρχαιοκάπηλοι
Το 2012 η ελληνική αστυνομία συλλαμβάνει έπειτα από έρευνα μια πολυμελή σπείρα αρχαιοκαπήλων που δρούσε στη Μακεδονία, τη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα. Πρόκειται για σαράντα τέσσερα (!) άτομα, με επικεφαλής έναν 66χρονο που έμενε στη Θεσσαλονίκη.
Γερμανοί στρατιώτες πεζοπορούν μπροστά στο άγαλμα της Αμφίπολης (φωτογραφία του Anton Blasius). Πίσω από το άγαλμα βρίσκεται το χωριό Κερδύλλια Σερρών όπου οι Γερμανοί στις 17/10/1941 εκτέλεσαν 230 κατοίκους και πυρπόλησαν σπίτια«Ο 66χρονος, αφού παραλάμβανε τα αρχαία αντικείμενα-ευρήματα, τα αξιολογούσε και τα προωθούσε για πώληση σε χώρες του εξωτερικού, μέσω δικτύου που είχε αναπτύξει. Για το σκοπό αυτό μετέβαινε ο ίδιος σε χώρες της αλλοδαπής ή τα απέστελνε, μέσω εταιρειών, σε ειδικό φάκελο και σε μικρό αριθμό για να μην κινήσουν υποψίες, λόγω του βάρους τους. Από την έρευνα έχουν διακριβωθεί συχνές μεταβάσεις του σε Βουλγαρία, Γερμανία, Ελβετία και Αγγλία και έχουν εντοπιστεί χρηματικά εμβάσματα από το εξωτερικό, με παραλήπτη τον ίδιο».
Τα ευρήματα της αστυνομίας ήταν χιλιάδες νομίσματα, πλήθος αρχαίων αντικειμένων, ανιχνευτές μετάλλων, όπλα, βιβλία, υλικό που χρησιμοποιείται για το χαρακτηρισμό αρχαίων νομισμάτων και διάφορα χρηματικά ποσά. Τα πάνω από χιλιάδες νομίσματα ήταν όλων των εποχών από τον 6ο αιώνα. Τα αρχαία αντικείμενα ήταν πολυάριθμα, όπως και οι βυζαντινές εικόνες. Τρία χρυσά επιστόμια. Απειρα κοσμήματα. Μικρά αγαλματίδια χάλκινα αναθηματικού τύπου, χάλκινες χάντρες περιδεραίων και πήλινες επιχρυσωμένες χάντρες περιδεραίων, αιχμές βελών και ένα μαρμάρινο τμήμα γυναικείας κεφαλής πιθανόν από επιτύμβια στήλη.
Η σύλληψη των τελευταίων αρχαιοκάπηλων αποκάλυψε τον τρόπο με τον οποίο δρούσαν. Είχαν δεκαεννέα ανιχνευτές μετάλλων, σαράντα εφτά κινητά (!), τρία πολεμικά τουφέκια, τρία πιστόλια, εφτά περίστροφα και ένα πιστόλι φωτοβολίδων. Τα πλαστά έντυπα -άδειες κυκλοφορίας κ.ά.- ήταν ελληνικά και μερικά Ολλανδίας και Δανίας. Τα χρήματα που βρέθηκαν -8.000 ευρώ και 69 λέβα- έδειχναν τον τρόπο διακίνησης των κλοπιμαίων. Και τα βιβλία περί αρχαιολογίας και νομισμάτων, μια βαθιά κουλτούρα.
Ο 82χρονος που μίλησε στο ΑΠΕ θα πει γι' αυτήν τη σπείρα:
«Πριν από δυο χρόνια, μετά από εξάμηνες παρακολουθήσεις, προσήγαγαν περισσότερα από 120 άτομα στη Β. Ελλάδα με την κατηγορία της αρχαιοκαπηλίας, έπιασαν και τον "εγκέφαλο" και αρκετοί είναι στη φυλακή. Με παρακολουθούσαν και μένα, κάνανε έρευνα και στο σπίτι. Δεν είχα τίποτα, παρά μόνο ένα "βρόμικο" τηλέφωνο μέσα σε έξι μήνες, που ήθελε κάποιος να μου πουλήσει νομίσματα. Σε ένα κύκλωμα αρχαιοκαπηλίας δεν υπάρχει τρόπος για να μπεις ή να βγεις. Ερασιτέχνες δεν υπάρχουν. Οταν βγάζεις κέρδος από αυτή τη δουλειά, τότε είσαι επαγγελματίας.
Ο πρώτοι αρχαιοκάπηλοι ήταν οι αρχαίοι Ελληνες. Το πρωί τους έθαβαν και το βράδυ τους έκλεβαν. Οπου είχε χρυσό, άνοιγαν μια τρύπα και τα έπαιρναν. Κάποιοι λένε ότι οι Ρωμαίοι εκπαίδευαν και μαϊμούδες. Μαϊμού την έκανε τη δουλειά, τα μάζευε και τα πήγαινε στην τρύπα. Ο τρύπες δεν γίνονταν τυχαία. Οι εννιά στους δέκα στην Αμφίπολη έκαναν αυτή τη δουλειά, και πολλοί πέθαναν από τις αναθυμιάσεις».
Οι τυμβωρύχοι της Αμφίπολης
Το 1927 έφτασαν στην Αμφίπολη πρόσφυγες από τη Δράμα, κυνηγημένοι από τα κουνούπια και την ελονοσία. Λένε πως τα ζώα τους που άφησαν ελεύθερα τους οδήγησαν εδώ. Μετά τον πόλεμο οι βοσκοί στο Λόφο του Καστά έβοσκαν αμέριμνοι πάνω από τους θησαυρούς της Αμφίπολης τα πρόβατα και τα γίδια τους. Τα παιδιά μαζεύουν οβίδες για να βγάλουν τα μολύβια και τα τούνστια και να τις πουλήσουν δώδεκα δραχμές το κιλό.
Αναζητώντας τον κρυμμένο θησαυρό (εάν έχει απομείνει κάτι...)Ο γνωστός πλέον ογδοντάχρονος ανασκαφέας που ανακάλυψε με τη συνέντευξή του το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων ήταν παιδί στη δεκαετία '50:
«Εδώ έσκαβαν όλοι. Ο τόπος είναι ημίβραχος, έσκαβες δέκα πόντους και φαινόταν, αν ήταν σκαμμένος ο τάφος. Σκάβαμε κυρίως στην Ακρόπολη, απέναντι από το σημερινό Αρχαιολογικό Μουσείο, στα "καλά μνήματα", έμειναν οι πλούσιοι εκεί. Ανοιξα πολλούς τάφους: αν ήταν γυναικείος ο τάφος, βρίσκαμε χρυσά σκουλαρίκια, περιδέραια και καρφίτσες, αν ήταν αντρικός κάποια αντικείμενα και δακτυλίδια.
Οι ανασκαφές γινόντουσαν βράδυ από ομάδες δύο-τριών ατόμων συνήθως. Ο έμπορος τα αγόραζε και ο καθένας έπαιρνε το μερτικό του. Η συναλλαγή γινόταν στη Θεσσαλονίκη. «Αν έβρισκες κάτι, έπαιρνες τον έμπορο και του το έλεγες. Εβρισκαν και αγαλματίδια και τα πουλούσαν στους μεγάλους αρχαιοκάπηλους ή σε αυτούς που έκαναν συλλογές.
Είχα βρει τότε τριάντα αγαλματίδια, δούλευα στον δρόμο και άνοιγα τη διακλάδωση προς το χωριό μέσα, φαρδαίναμε τον δρόμο, τριάντα κούκλες, περιστέρια "αλεπές" και γυναικεία πρόσωπα, τα παρέδωσα στο Λαζαρίδη. Δεν μου έδωσαν καμία αμοιβή... Μια μέρα, καθώς άνοιγε τον δρόμο η μπουλντόζα, πετάχτηκε ένα κεφάλι μαρμάρινο. Το παρέδωσα και αυτό, αλλά λεφτά δεν πήρα ακόμη. Ο Λαζαρίδης έβγαινε με μια τσάντα στο χωριό και μάζευε ό,τι μπορούσε, ζητούσε ό,τι είχε βρει ο καθένας να του το παραδώσει, και τότε τα παρέδωσα και εγώ. Πήγα παντού -μέχρι τις Μυκήνες- πηγαίναμε δύο τρία άτομα, ξέραμε πού ήταν, ψάχνοντας τα έβρισκες. Πήγα στη Βεργίνα πριν από τον Ανδρόνικο. Ημασταν τέσσερα άτομα και πήγαμε τρία μέτρα βάθος, βρήκαμε ένα φτυάρι σπασμένο, πήγαν άλλοι πριν από εμάς.
Στην Ορμύλια της Χαλκιδικής με συνέλαβαν. Αλλά δεν ήμουν εκεί, το κάνανε συνωμοσία ο διοικητής Ασφαλείας, ο Οικ., με άλλα "κοπρόσκυλα" της δουλειάς, τρώγανε μαζί φαίνεται, πλήρωσα 1.700.000 δραχμές, για να μην μείνω φυλακή, για μένα και τον αδερφό μου. Είπαν πως οδηγούσα μπουλντόζα: εγώ δίπλωμα δεν είχα. Θυμάμαι, ένα βράδυ του 1977 ήμασταν στο Μελισσουργό της Ν. Απολλωνίας, κάτω στον δρόμο -Παζαρούδα λέγεται το χωριό- εκεί ψάχναμε, κάποιος μας πρόδωσε και ήρθε η αστυνομία, μας έπιασε και μας πήγε στα Λαγκαδίκια. Δικαστήκαμε, έφαγα πενήντα μέρες φυλακή, πληρώσαμε... Τώρα είναι κακούργημα, τότε ήταν πλημμέλημα. Δεν πλήρωναν οι αρχαιολογικές υπηρεσίες, δεν υπήρχε ούτε φύλακας, ούτε τίποτα, ούτε ήταν χαρακτηρισμένα αρχαιολογικά. Πολλή φτώχεια. Με αυτά ίσα ίσα που συντηρούνταν ο κόσμος... άλλοι έπαιρναν τα λεφτά».
Τη δεκαετία '80 σχεδόν όλοι στην Αμφίπολη έχουν προμηθευτεί ανιχνευτές χρυσού. «Τριάντα άτομα κάνανε όλη τη δουλειά - ήταν και διοικητές μέσα, και αυτοί μπερδεύονταν με τα αρχαία. Το 1994 παρέδωσα κάποια αντικείμενα στην αρχαιολογική υπηρεσία, τα εκτίμησαν με ένα ποσό, αλλά ακόμη δεν μου τα πλήρωσαν. Το 2006, τους παρέδωσα πέντε χάλκινα και δύο ασημένια νομίσματα ρωμαϊκών χρόνων, ένα χάλκινο νόμισμα βυζαντινών χρόνων, ένα στάθμιο και μία χάλκινη αιχμή βέλους. Τα κοστολόγησαν περίπου 900 ευρώ, αλλά δεν μου τα πληρώσανε ακόμη» θα πει ο ογδοντάχρονος τυμβωρύχος.
Η μαρτυρία αυτή είναι σημαντική, αφού στις τελευταίες ανασκαφές στον Τύμβο Καστά όπως θα πει ο γέρος τυμβωρύχος «εγώ έδειξα στον αρχιφύλακα της Περιστέρη την είσοδο του Τύμβου. Του έδωσα και σχεδιάγραμμα, το έχουν». Οι κάτοικοι της Μεσολακκιάς βρίσκουν στα χωράφια τους νομίσματα.
«Υπήρχαν άνθρωποι στην Αμφίπολη που δεν δούλεψαν ποτέ, μάζευαν μπίλιες και έβρισκαν και τα νομίσματα. Τα νομίσματα τα έβρισκες περπατώντας. Εμείς ήμασταν αγρότες, αυτοί όλη μέρα έψαχναν και όλη τη νύχτα έσκαβαν. Οταν ξεκίνησαν να ανοίγουν τους τάφους, ερχόταν κόσμος από όλες τις περιοχές, είχαν διασυνδέσεις παντού. Τους συνελάμβαναν, πήγαιναν στα δικαστήρια. Τους έβαζαν από τη μια πόρτα και από την άλλη τους έβγαζαν. Είχαν... μπάρμπα στην Κορώνη. Ετρωγαν πολλοί από αυτή τη δουλειά».
Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ Δ. ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ
Τάφος, μνημείο, ηρώον, ή κενοτάφιον;
Αυτό που εντυπωσιάζει στο ταφικό μνημείο προς το παρόν είναι το μέγεθός του. Ενα πρώτο ερώτημα που απασχολεί τους αρχαιολόγους και ιστορικούς είναι αν ο περίβολος και ο τάφος ανήκουν στην ίδια εποχή. Αν και πολλοί εστιάζουν στην εποχή μεταξύ 325 έως 300 π.Χ., το ταφικό μνημείο θα μπορούσε να χρονολογηθεί στο τέλος του 4ου αι. π.Χ. ώς τα μέσα του 3ου αι. π.Χ.
Ο αρχαιολόγος Δημ. ΛαζαρίδηςΗ βεβαιότητα πως πρόκειται για μακεδονικό τάφο απειλείται από διάφορες υποψίες πως μπορεί να μην είναι καν τάφος, αλλά κενοτάφιο. Ξαφνικά μερικοί εντοπίζουν αιγυπτιακές επιρροές. Οι δυο ή τρεις χώροι δεν σημαίνει απαραίτητα ότι πρόκειται για ταφή περισσοτέρων του ενός ατόμων, γιατί μπορεί να είναι χώροι για κτερίσματα. Οι Σφίγγες στην είσοδο δεν σημαίνουν απαραίτητα πως ο νεκρός είναι άνδρας.
Ο Δεινοκράτης που φαίνεται να ρυμοτόμησε την Αλεξάνδρεια και ανακατασκεύασε το ναό της Αρτέμιδας στην Εφεσο, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, μπορεί να σχεδίασε αυτόν τον τάφο, που πολλοί θέλουν να είναι του Αλεξάνδρου.
Οι τεχνητοί λόφοι, το μέγεθος του έργου, το κτίσιμό του σε περιοχή με άλλα νεκροταφεία δείχνουν -κατά πολλούς- πως ο άνθρωπος που έκτισε είχε χρόνο και χρήματα, ήταν δηλαδή στην εξουσία όταν έδωσε τη διαταγή για ένα τόσο μεγάλο μνημείο που υπερβαίνει σε μέγεθος αυτό του Φιλίππου.
Ηλεκτρονική αναπαράσταση του τύμβου Η σκέψη αυτή αποκλείει την Ολυμπιάδα και τη Ρωξάνη με τον γιο του Αλεξάνδρου που δολοφονήθηκαν από τον Κάσσανδρο. Ο τελευταίος φαίνεται να είναι πιο πιθανός ένοικος του τάφου ή χτίστης του. Οσοι αμφισβητούν πως ο τάφος που βρέθηκε στη Βεργίνα είναι ο τάφος του Φιλίππου ποντάρουν πως είναι ο δικός του τάφος. Μερικοί μιλάνε και για δεύτερο ταφικό μνημείο.
Οσοι συνδέουν τον Λέοντα της Αμφίπολης με τον τάφο και θεωρούν πως είναι ενιαίο έργο παραπέμπουν στον Λαομέδοντα, αν ο Λέων έγινε προς τιμήν του. Οι τελευταίες έρευνες αποκάλυψαν πως ένα τμήμα της ράχης του βρέθηκε εκεί. Και μια βάση στην κορυφή του τύμβου ταιριάζει ως θεμέλιο του βάθρου του Λέοντα της Αμφίπολης. Το ερώτημα είναι πού βρίσκονται οι δύο κεφαλές.
Οι οπές στους τοίχους που εντοπίστηκαν προ ημερών μαζί με την άμμο που καλύπτει τους θαλάμους είναι μια πρακτική που συναντάται στην Αίγυπτο. Οι Αιγύπτιοι προστάτευαν έτσι τους τάφους από τους τυμβωρύχους. Αυτό σημαίνει πως ο κατασκευαστής γνώριζε την Αίγυπτο ή είχε κάποια σχέση με την Αίγυπτο. Η αποκάλυψη αυτή αναπτερώνει τις ελπίδες όσων θέλουν να ανήκει ο τάφος στον Μέγα Αλέξανδρο.
Το σώμα του πρόωρα χαμένου με έναν τρόπο ανεξήγητο στρατηλάτη ταριχεύτηκε και τοποθετήθηκε σε χρυσή λάρνακα. Φαίνεται πως ο Πτολεμαίος «έκλεψε» τη σορό και τη μετέφερε στην Αλεξάνδρεια, αλλά ο τάφος του δεν έχει ακόμη βρεθεί.
Στο εσωτερικό του προθαλάμου αποκαλύφθηκε μία νέα είσοδος που κοσμείται με μαρμάρινα επιστήλια, τα οποία στηρίζονται σε δύο κίονες Ο ιστορικός Σαράντος Καργάκος θεωρεί ότι η Ολυμπιάδα θα έκανε τα αδύνατα δυνατά για να μεταφέρει τα λείψανα του γιου της στη Μακεδονία. Ο Λέων παραπέμπει κατά τη γνώμη του, στη σορό του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι Ρωμαίοι θα προσκυνήσουν ένα υποκατάστατο τάφου.
Η σχέση του στρατηλάτη με την Αίγυπτο δεν είναι μόνο το ότι αναγορεύτηκε γιος του Αμμονα. Ο Αλέξανδρος ήταν γιος Φαραώ, αφού δεν ήταν γνήσιος γιος του Φιλίππου. Η Ολυμπιάδα τον συνέλαβε στα Καβείρεια Μυστήρια με έναν Αιγύπτιο ιερέα -στη διάρκεια θρησκευτικής τελετής. Ενα σύγγραμμα του Καλλισθένη -το «Μυθιστόρημα του Αλέξανδρου»- είχε αποκαλύψει πως ο αληθινός πατέρας του Αλεξάνδρου είναι ο Αιγύπτιος Φαραώ Ντεκτανεβώ, μάγος-ιερέας που όντως έφυγε από την Αίγυπτο και συνάντησε την Ολυμπιάδα μεταμφιεσμένος σε θεό. Η λεπτομέρεια αυτή επαναφέρει την ιδέα ότι ο τάφος έγινε από τον Δεινοκράτη που γνώριζε τις τεχνικές των Αιγυπτίων.
Ο ερευνητής του BBC Μάικλ Γουντ «στοιχημάτισε» ήδη πως ο τάφος της Αμφίπολης ανήκει σε κάποιον από τους διαδόχους ή τους αντιβασιλείς του Μεγάλου Αλεξάνδρου αλλά όχι σε μέλος ή μέλη της άμεσης οικογένειάς του. Η άποψή του είναι πως ο Αλέξανδρος αν και ήθελε να ταφεί στη Βαβυλώνα σχεδίαζε περισσότερους από έναν τάφο. Αν ο τάφος έχει συληθεί, όπως παρατηρεί ο Γουντ, οι ερευνητές θα πρέπει να στραφούν σε ιδιωτικές συλλογές σε όλο τον κόσμο. Ο Λούβρος έχει αρνηθεί πως έχει αρχαιότητες από την Αμφίπολη.
Ο τάφος έχει έκταση είκοσι στρέμματα και χρειάστηκε δυόμισι χιλιάδες κυβικά μαρμάρου. Μάλλον είναι πολλά για έναν στρατηγό. Το ενδιαφέρον στρέφεται πλέον στους ρόδακες και τους κίονες που παραπέμπουν σε μνημείο με ιδιαίτερη σημασία. Το μόνο βέβαιο είναι πως τα μυστήρια θα παραμείνουν και μετά το τέλος της ανασκαφής, αν δεν γίνουν περισσότερα.
